ਪਾਸ਼ ਦੇ ਕਤਲ ਤੋਂ ਕੁਝ ਹੀ ਦਿਨ ਬਾਅਦ ਲਿਖਿਆ ਮਹਿਬੂਬ ਦਾ ਖਤ……… ਵਰਿਆਮ ਸਿੰਘ ਸੰਧੂ

ਨਿਮਨ ਲਿਖਤ ਸਤਰਾਂ ਹਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਮਹਿਬੂਬ ਵੱਲੋਂ ਗੁਰਦਿਆਲ ਬੱਲ ਨੂੰ ਲਿਖੇ ਖ਼ਤ ਵਿਚੋਂ ਲਈਆਂ ਗਈਆਂ ਹਨ। ਇਹ ਖ਼ਤ 31-3-88 ਨੂੰ ਪਾਸ਼ ਦੇ ਕਤਲ ਤੋਂ ਹਫ਼ਤਾ ਕੁ ਬਾਅਦ ਦਾ ਲਿਖਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਮੈਂ ਸਿਰਫ਼ ਇਸ ਖ਼ਤ ਦਾ ਉਹੋ ਹਿੱਸਾ ਉਧਰਿਤ ਕੀਤਾ ਹੈ, ਜੋ ਪਾਸ਼ ਦੇ ਕਤਲ ਨਾਲ ‘ਤੇ ਮਹਿਬੂਬ ਵੱਲੋਂ ਕੀਤੇ ‘ਅਫ਼ਸੋਸ’ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਹੈ। ਇਹ ਖ਼ਤ ਅਮਰੀਕਾ ਤੋਂ ਛਪਦੀ ਅਖ਼ਬਾਰ ‘ਪੰਜਾਬ ਟਾਈਮਜ਼’ ਦੇ 27 ਫਰਵਰੀ ਦੇ ‘ਸਿ਼ਕਾਗੋ ਐਡੀਸ਼ਨ’ ਵਿਚ ਛਪਿਆ ਹੈ।

--ਮੈਨੂੰ ਪਾਸ਼ ਦੀ ਮੌਤ ਉੱਤੇ ਬਹੁਤ ਤਰਸ ਆਇਆ। ਅਸੀਂ ਇਕ ਅਜੀਬ ਬੇਰਹਿਮ ਸਮੇਂ ਵਿਚੋਂ ਗੁਜ਼ਰ ਰਹੇ ਹਾਂ। ਪਾਸ਼ ਈਮਾਨਦਾਰ ਜ਼ਰੂਰ ਸੀ ਪਰ ਅਜਿਹੇ ਸੰਕਟ ਲੱਦੇ ਸਮੇਂ ਵਿਚ ਜ਼ਖ਼ਮੀ ਦਿਲਾਂ ਦੇ ਸਭ ਪਹਿਲੂਆਂ ਦਾ ਜਾਇਜ਼ਾ ਲਏ ਬਿਨਾਂ ਈਮਾਨਦਾਰੀ ਦਾ ਹਥਿਆਰ ਵਰਤਣਾ ਗ਼ਲਤੀ ਵੀ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਤਲ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਦੀ ਈਮਾਨਦਾਰੀ ਦਾ ਘੇਰਾ ਛੋਟਾ ਹੋਵੇ ਤੇ ਕਾਤਲ ਦੇ ਜ਼ਖ਼ਮੀ ਦਿਲ ਦੀ ਪੀੜ ਵੱਡੀ ਹੋਵੇ। ਫਿਰ ਵੀ ਅਸੀਂ ਇਨਸਾਨ ਹਾਂ, ਤੇ ਰਹਿਮ ਦੇ ਸਹਾਰੇ ਹੀ ਦਿਲ ਦਾ ਲਹੂ ਜਿ਼ੰਦਾ ਹੈ। ਈਮਾਨ ਦੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਨੁਕਤੇ ਉੱਤੇ ਖਲੋ ਕੇ ਰਹਿਮ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।-- ਹਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ-ਗੜ੍ਹਦੀ ਵਾਲਾ 31-3-88

ਮੇਰੀ ਅਲਪ-ਬੁੱਧ ਨੂੰ ਤਾਂ ਇਹੋ ਹੀ ਲੱਗਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਖ਼ਤ ਪਾਸ਼ ਦੇ ਕਤਲ ਨੂੰ ਹੱਕ-ਬ-ਜਾਨਬ ਠਹਿਰਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਮਹਿਬੂਬ ਪਾਸ਼ ਨੂੰ ‘ਈਮਾਨਦਾਰ’ ਤਾਂ ਆਖਦਾ ਹੈ ਪਰ ਉਸਦੀ ‘ਈਮਾਨਦਾਰੀ’ ਨਾਲ ਧਿਰ ਬਣ ਕੇ ਖਲੋਤਾ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ ਸਗੋਂ ‘ਕਾਤਲ ਧਿਰ ਦੇ ਜ਼ਖ਼ਮੀ ਦਿਲ ਦੀ ਵੱਡੀ ਪੀੜ’ ਨਾਲ ਖਲੋਤਾ ਨਜ਼ਰ ਆਉਂਦਾ ਹੈ। ਉਹ ‘ਈਮਾਨ’ ਦੇ ‘ਕਿਸੇ ਹੋਰ’ ਨੁਕਤੇ ‘ਤੇ ਖਲੋਤਾ ਹੈ। ਇਸ ਨੁਕਤੇ ਤੋਂ ਉਸਦੀ ‘ਈਮਾਨਦਾਰ’ ਨਜ਼ਰ ਨੂੰ ਪਾਸ਼ ਦਾ ਕਤਲ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਧਿਰ ਦਾ ‘ਐਕਸ਼ਨ’ ਠੀਕ ਲੱਗਦਾ ਜਾਪਦਾ ਹੈ। ਪਾਸ਼ ਦੀ ਈਮਾਨਦਾਰੀ ਦਾ ਘੇਰਾ ਛੋਟਾ ਆਖਣ ਤੋਂ ਭਾਵ ਉਸਨੂੰ ਇਕ ਤਰ੍ਹਾਂ ‘ਬੇਸਮਝ’ ਆਖਣ ਤੋਂ ਵੀ ਹੈ ਜਿਹੜਾ ‘ਸਮੇਂ ਦੀ ਨਬਜ਼’ ਨਹੀਂ ਸੀ ਪਛਾਣ ਸਕਿਆ ਤੇ ਜਿਸ ਵਿਚ ‘ਕਾਤਲਾਂ ਦੇ ਜ਼ਖ਼ਮੀ ਦਿਲ ਦੇ ਦਰਦ’ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਤੇ ਮਹਿਸੂਸਣ ਦੀ ਸੋਝੀ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਮਹਿਬੂਬ ਕਹਿੰਦਾ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ਕਿ ਪਾਸ਼ ਨੇ ‘ਜ਼ਖ਼ਮੀ ਦਿਲਾਂ ਨੂੰ ਦੁਖਾ ਕੇ ਗ਼ਲਤੀ ਕੀਤੀ ਤੇ ਉਸਦਾ ਫ਼ਲ਼ ਉਸਨੂੰ ਭੁਗਤਣਾ ਹੀ ਪੈਣਾ ਸੀ!’ ਮਹਿਬੂਬ ਸ਼ਾਇਦ ਇਹ ਕਹਿਣਾ ਚਾਹ ਰਿਹਾ ਹੈ ਕਿ ‘ਪਾਸ਼ ਵਰਗੇ ਅਜਿਹੇ ਬੰਦੇ ਅਣਆਈ-ਮੌਤ ਮਰਦੇ ਹੀ ਹੁੰਦੇ ਨੇ!’ 

ਪਾਸ਼ ਦੀ ਮੌਤ ‘ਤੇ ਉਸ ਵੱਲੋਂ ਕੀਤਾ ‘ਅਫ਼ਸੋਸ’ ਵੀ ‘ਈਮਾਨ’ ਦੇ ਓਸ ਨੁਕਤੇ ਤੇ ਖਲੋ ਕੇ ਹੀ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ਜਿਥੋਂ ‘ਪਾਸ਼ ਦੀ ਈਮਾਨਦਾਰੀ’ ਨੂੰ ‘ਈਮਾਨਦਾਰੀ’ ਆਖਣਾ ਵੀ ਐਵੇਂ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦਾ ਹੇਰ-ਫ਼ੇਰ ਹੀ ਹੈ। ਅਸਲ ਵਿਚ ਏਥੇ ‘ਈਮਾਨਦਾਰੀ’ ਦੇ ਅਰਥ ‘ਮੂਰਖ਼ਤਾ’ ਨਿਕਲਦੇ ਜਾਪਦੇ ਨੇ।

ਜੇ ਮੇਰੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਦੀ ਕੋਈ ਤੁਕ ਬਣਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਮੇਰੀ ਇਛਾ ਹੈ ਕਿ ‘ਮਹਾਨ ਸਿੱਖ ਵਿਦਵਾਨ’ ਕਰ ਕੇ ਜਾਣੇ ਤੇ ਪਰਚਾਰੇ ਜਾਂਦੇ ਮਹਿਬੂਬ ਦੀ ‘ਸਿੱਖੀ’ ਤੇ ਉਸਦਾ ‘ਦਰਦਮੰਦ ਦਿਲ’ ਵੀ ਲੋਕ ਵੇਖ ਲੈਣ।

ਨਿਆਣਿਆਂ, ਸਿਆਣਿਆਂ ਅਤੇ ਗੱਭਰੂਆਂ ਦੇ ਹਾਣੀ - ਗਿਆਨੀ ਸੰਤੋਖ ਸਿੰਘ ਜੀ ……… ਸ਼ਬਦ ਚਿੱਤਰ / ਪ੍ਰਭਜੋਤ ਸੰਧੂ

1997 ਚ ਜਦੋਂ ਪੰਜਾਬ ਤੋਂ, ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ ਦੇ ਸ਼ਹਿਰ ਸਿਡਨੀ ਵਿਚ ਪਰਵਾਸ ਕੀਤਾ ਸੀ ਤਾਂ ਜਿੰਨਾਂ ਦੁੱਖ ਆਪਣੇ ਸੋਹਣੇ ਦੇਸ਼ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਮਿੱਟੀ ਨੂੰ ਛੱਡਣ ਦਾ ਸੀ ਓਨਾ ਹੀ ਦੁੱਖ ਉਹਨਾਂ ਮਿੱਤਰਾਂ ਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ ਆਉਣ ਦਾ ਸੀ ਜਿੰਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ਼ ਰਲ਼ ਮਿਲ਼, ਆਪਣੇ ਪੰਜਾਬ ਦੀਆਂ ਧੁੱਪਾਂ ਛਾਂਵਾਂ ਮਾਣੀਆਂ ਸਨ। ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ ਪਹੁੰਚ ਕੇ ਜਿਥੇ ਕਾਰੋਬਾਰੀ ਤੌਰ ਤੇ ਸਥਾਪਤ ਹੋਣ ਦਾ ਫਿਕਰ ਸੀ ਓਥੇ ਆਪਣੀ ਰੂਹ ਦੇ ਹਾਣੀ ਲੱਭਣ ਦੀ ਵੀ ਕਾਹਲ ਸੀ। ਵੱਖ ਵੱਖ ਉਮਰ ਦੇ, ਵੱਖ ਵੱਖ ਰੰਗਾਂ ਦੇ ਸਾਥੀਆਂ ‘ਚ ਬਹਿ ਬਹਿ ਕੇ ਵੇਖ ਲਿਆ ਸੀ ਪਰ ਗੱਲ ਨਹੀਂ ਸੀ ਬਣ ਰਹੀ। ਕੁਝ ਕੁ ਰਸਮੀ ਮੁਲਾਕਾਤਾਂ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਜਦੋਂ ਸੋਚ ਮੇਚ ਨਾ ਆਉਣੀ ਤਾਂ ਫਿਰ ਨਵੇਂ ਮਿੱਤਰ ਲੱਭਣ ਤੁਰ ਪੈਣਾ। ਮੇਰੀ ਆਸ ਨੂੰ ਓਦੋਂ ਬੂਰ ਪਿਆ ਜਦੋਂ ਬੈਲਮੋਰ ਦੇ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਵਿਖੇ, ਹਫਤਾਵਾਰੀ ਦੀਵਾਨ, ਵਿੱਚ ਗਿਆਨੀ ਸੰਤੋਖ ਸਿੰਘ ਹੋਰੀਂ, ਪਾਰਕਲੀ ਗੁਰੂ ਘਰ ਦੀ ਨਵੀਂ ਇਮਾਰਤ ਦੇ ਉਦਘਾਟਨੀ ਸਮਾਰੋਹ ਲਈ, ਸੰਗਤਾਂ ਨੂੰ ਸੱਦਾ ਦੇਣ ਲਈ ਆਏ। ਪੰਜਾਬੋਂ ਖਾਂਦੇ ਪੀਂਦੇ ਆਏ ਸਾਂ ਅਤੇ ਸਰੀਰ ਵੀ ਸੁੱਖ ਨਾਲ ਖੁਲ੍ਹਾ ਖੁਲਾਸਾ ਸੀ; ਇਸ ਕਰਕੇ ਗੁਰੂ ਘਰ ਵਿਚ ਜਾ ਕੇ, ਬਹੁਤਾ ਚਿਰ ਚੌਂਕੜਾ ਮਾਰ ਕੇ ਬੈਠ ਨਹੀਂ ਸੀ ਹੁੰਦਾ। ਮਨ ਵਿਚ ਸਦਾ ਕਾਹਲ਼ ਹੋਣੀ ਕਿ ਕੇਹੜਾ ਵੇਲ਼ਾ ਹੋਵੇ, ਭੋਗ ਪਵੇ ਤੇ ਪ੍ਰਸ਼ਾਦ ਲੈ ਕੇ ਘਰ ਨੂੰ ਜਾਈਏ। ਉਤੋਂ ਜੇ ਕੋਈ ਕੀਰਤਨ ਦੀ ਸਮਾਪਤੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਲੈਕਚਰ ਦੇਣ ਲਈ ਖਲੋ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਮੇਰੇ ਵਰਗਿਆਂ ਨੂੰ ਚੜ੍ਹ ਲਾਲੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਸਨ ਕਿ ਇਹ ਹੁਣ ਬੋਰ ਕਰੂਗਾ ਪਰ ਗਿਆਨੀ ਜੀ ਹੋਰਾਂ ਜਦੋਂ ਉਠ ਕੇ ਫ਼ਤਿਹ ਬੁਲਾਈ ਅਤੇ ਪੈਂਦੀ ਸੱਟੇ ਹੀ ਸਾਡੇ ਜਿਹਿਆਂ ਦੇ ਮਨ ‘ਚ ਚੱਲਦੀ ਗੱਲ ਆਖ ਦਿੱਤੀ, “ਤੁਸੀਂ ਸੋਚਦੇ ਹੋਵੋਗੇ ਕਿ ਇਹ ਭਾਈ ਹੁਣ ਬੋਰ ਕਰੇਗਾ ਪਰ ਮੈਂ ਤੁਹਾਡਾ ਬਹੁਤਾ ਸਮਾ ਨਹੀਂ ਜੇ ਲੈਣਾ। ਇਹ ਵੀ ਮੈਨੂੰ ਪਤਾ ਹੈ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਮੈਨੂੰ ਸੁਣਿਆ ਤੋਂ ਬਿਨਾ ਜਾਣਾ ਵੀ ਨਹੀ; ਕਿਉਂਕਿ ਤੁਸੀ ਜਾਣਦੇ ਹੋ ਕਿ ਜੇ ਮੈਨੂੰ ਏਥੇ ਨਾ ਸੁਣ ਕੇ ਗਏ ਤਾਂ ਮੈ ਤੁਹਾਡੇ ਘਰੀਂ ਸੁਣਾਉਣ ਆ ਜਾਣਾ।” ਇਹ ਸੁਣ ਚਾਰ ਚੁਫੇਰੇ ਹਾਸੜ ਮੱਚ ਗਈ। 

ਗਿਆਨੀ ਜੀ ਦੇ ਇਹ ਬੋਲ ਸੁਣ ਸਾਡੇ ਜਿਹੇ, ਜੇਹੜੇ ਉਠਣ ਨੂੰ ਤਿਆਰ ਬੈਠੇ ਸਨ, ਨੇ ਗੋਡੇ ਸਿੱਧੇ ਕਰ ਲਏ। ਮਾਝੇ ਦੀ ਚਾਸ਼ਣੀ ਵਿਚ ਡੁੱਬੀ, ਸ਼ੁੱਧ ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲੀ ‘ਚ ਜਦੋਂ ਗਿਆਨੀ ਜੀ ਨੇ ਆਪਣਾ ਸੁਨੇਹਾ ਦਿੱਤਾ ਤਾਂ ਸਭਨਾਂ ਦੇ ਮਨਾਂ ਤੇ ਜਾਦੂ ਜਿਹਾ ਕਰ ਗਿਆ। ਗਿਆਨੀ ਜੀ ਦੇ ਹੱਥ ‘ਚ ਫੜਿਆ ਤਣੀਆਂ ਵਾਲ਼ਾ ਝੋਲ਼ਾ ਭੁਲੇਖਾ ਪਾ ਰਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਸ਼ਾਇਦ ‘ਅੰਬਰਸਰੋਂ’ ਕੋਈ ਸਾਧਾਰਣ ਜਿਹਾ ਪ੍ਰਚਾਰਕ ਆਇਆ ਹੋਣਾ। ਪਰ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਬੋਲਾਂ ਵਿਚਲਾ ਭਰੋਸਾ ਦੱਸਦਾ ਸੀ ਕਿ ਇਹ ਕੋਈ ਸਾਧਾਰਨ ਪ੍ਰਚਾਰਕ ਨਹੀਂ ਸਗੋਂ ਗੁੜ੍ਹਿਆ ਹੋਇਆ ਸੂਝਵਾਨ ਇਨਸਾਨ ਹੈ। 30 ਕੁ ਮਿੰਟਾਂ ਦੇ ਸਮੇ ‘ਚ ਉਹਨਾਂ ਐਸੇ ਢੰਗ ਨਾਲ ਆਪਣੀ ਬਾਤ ਪਾਈ ਕਿ ਹਰ ਪੰਜ ਮਿੰਟ ਬਾਅਦ ਹਾਸੇ ਦੀ ਫ਼ੁਹਾਰ ਛਿੜ ਪਿਆ ਕਰੇ। ਨਿਆਣੇ ਸਿਆਣੇ ਸਭ ਹੀ ਗਿਆਨੀ ਜੀ ਦੇ ਬੋਲਾਂ ਵਿੱਚਲੀ ਮਿਠਾਸ ਅਤੇ ਨਿੱਘ ਨੂੰ ਮਾਣਦੇ ਰਹੇ। ਮੈਨੂੰ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਸ਼ਖ਼ਸ਼ੀਅਤ ਨੇ ਬਹੁਤ ਪ੍ਰਭਾਵਤ ਕੀਤਾ। ਮੇਰਾ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਸਰੂਪ, ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਉਮਰ ਜਾਂ ਪਹਿਰਾਵੇ ਨਾਲ ਕੋਈ ਮੇਲ ਨਹੀਂ ਸੀ ਪਰ ਮੈਨੂੰ ਉਹ ਮੇਰੀ ਸੋਚ ਦੇ ਹਾਣੀ ਲੱਗੇ। ਖ਼ੁਦ ਮਝੈਲ ਹੋਣ ਕਾਰਨ, ਮਾਝੇ ਵਾਲ਼ ਬੋਲੀ ਦੀ ਸਾਂਝ ਮੈਨੂੰ ਧੂਹ ਕੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਕੋਲ਼ ਲੈ ਗਈ। ਮੈ ਉਮਰ ਦੀਆਂ ਹੱਦਾਂ ਉਲੰਘ ਕੇ, ‘ਭਾ ਜੀ’ ਆਖ ਜਾ ਫ਼ਤਿਹ ਬੁਲਾਈ। ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਬੀਬਾ ਚਿੱਟਾ ਦਾਹੜਾ ਵੇਖ ਕੇ ਹਰ ਕੋਈ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ‘ਗਿਆਨੀ ਜੀ’ ਅਤੇ ਨਿਆਣੇ ‘ਬਾਬਾ ਜੀ’ ਆਖ ਕੇ ਸੰਬੋਧਨ ਕਰਦੇ ਸਨ ਤੇ ਜਦੋਂ ਇੱਕ ਨੌਜਵਾਨ ਨੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ‘ਭਾ ਜੀ’ ਆਖ ਕੇ ਬੁਲਾਇਆ ਤਾਂ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਝੱਟ ਪੱਟ ਬੁਝ ਲਿਆ ਕਿ ਇਹ ਜਰੂਰ ਮੇਰੀ ਸੋਚ ਦਾ ਹਾਣੀ ਹੋਵੇਗਾ ਤਾਂ ਹੀ ਤਾਂ ਮੈਨੂੰ ‘ਗਿਆਨੀ ਜੀ’ ਕਹਿਣ ਦੀ ਬਜਾਏ ‘ਭਾ ਜੀ’ ਜਹੇ ਅਪਣੱਤ ਭਰੇ ਲਹਿਜੇ ਵਿੱਚ ਬੁਲਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਉਸ ਦਿਨ ਦੀ ਪਈ ਇਹ ਸਾਂਝ ਅੱਜ ਤੱਕ ਨਿਰੰਤਰ ਜਾਰੀ ਹੈ। ਹਰ ਦਿਨ ਇਹ ਰਿਸ਼ਤਾ ਹੋਰ ਗੂਹੜਾ ਹੀ ਹੋਇਆ ਹੈ।

ਜਗਿਆਸੂ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਗਿਆਨੀ ਜੀ ਸਬੰਧੀ ਹੋਰ ਜਾਣਕਾਰੀ ਲੈਣ ਦੀ ਇੱਛਾ ਹੋਈ ਤਾਂ ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਕਿ ਗਿਆਨੀ ਜੀ ਸਿੱਖ ਮਿਸ਼ਨਰੀ ਕਾਲਜ ਤੋਂ ਗਰੈਜੂਏਟ ਹੋ ਕੇ, ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਕਮੇਟੀ ‘ਚ ਭਰਤੀ ਹੋ ਗਏ ਸਨ ਜਿਥੇ ਇਹਨਾਂ ਦੀ ਸੂਝ ਬੂਝ ਸਦਕਾ, ਉਸ ਸਮੇ ਦੇ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਸਮੇਟੀ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ, ਸੰਤ ਚੰਨਣ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ, ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਨਿੱਜੀ ਸਕੱਤਰ ਨਿਯੁਕਤ ਕਰ ਲਿਆ। ਸੰਨ 1960 ਤੋਂ ਲੈ ਹੁਣ ਤੱਕ ਦੀ, ਪਰਦੇ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਵਾਲ਼ੀ ਅਤੇ ਪਰਦੇ ਪਿਛਲੀ ਅਕਾਲੀ ਰਾਜਨੀਤੀ, ਆਪ ਆਪਣੀ ਯਾਦਾਂ ਦੀ ਚੰਗੇਰ ‘ਚ ਚੁੱਕੀ ਫਿਰਦੇ ਹਨ। 1960 ਤੋਂ 1973 ਤੱਕ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਕਮੇਟੀ ਦੀ ਨੌਕਰੀ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, 1973 ‘ਚ ਗਿਆਨੀ ਜੀ, ਅਫ਼੍ਰੀਕਾ ਦੇ ਮੁਲਕ ਮਲਾਵੀ ਵਿਚ, 3 ਸਾਲ ਦੀ ਨੌਕਰੀ ਕਰ, ਲੋੜੀਂਦਾ ਖ਼ਰਚ ਪੱਲੇ ਬੰਨ੍ਹ ਕੇ, ਦੁਨੀਆਂ ਦਾ ਭਰਮਣ ਕਰਨ ਤੁਰ ਪਏ। 1979 ਦੇ ਅਕਤੂਬਰ ਵਿੱਚ ਗਿਆਨੀ ਜੀ ਨੇ ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ ਦੀ ਧਰਤੀ ਤੇ ਪਹਿਲਾ ਕਦਮ ਰੱਖਿਆ। ਪਰਵਾਰਕ ਗੁਜ਼ਾਰੇ ਲਈ ਸਰਕਾਰੀ ਤੇ ਅਰਧ ਸਰਕਾਰੀ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਵਿਚ ਨੌਕਰੀ ਕਰਨ ਦੇ ਨਾਲ਼ ਨਾਲ਼, ਗੁਰੂ ਘਰਾਂ ਵਿੱਚ, ਧਰਮ ਪ੍ਰਚਾਰ ਦੀ ਸੇਵਾ ਵੀ ਹੁਣ ਤੱਕ ਨਿਭਾਉਂਦੇ ਆ ਰਹੇ ਹਨ।

ਅਪ੍ਰੈਲ 1985 ਵਿੱਚ ‘ਸਿੱਖ ਸਮਾਚਾਰ’ ਨਾਮ ਦਾ ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਪੰਜਾਬੀ ਅਖ਼ਬਾਰ ਕੱਢ ਕੇ, ਆਪ ਨੇ ਪੰਜਾਬੀ ਮੀਡੀਏ ਦਾ, ਧਰਤੀ ਦੇ ਦੱਖਣੀ ਅਰਧ ਗੋਲ਼ੇ ਉਪਰ ਪਹੁ ਫੁਟਾਲਾ ਕੀਤਾ। ਪਹਿਲਾਂ ਡੇਢ ਸਾਲ ਹਫਤਾਵਾਰੀ ਅਤੇ ਫੇਰ ਮਹੀਨਾਵਾਰ, ਇਹ ਅਖਬਾਰ 1990 ਤੱਕ ਆਪ ਚਲਾੳਂੁਦੇ ਰਹੇ। ਗੁਰੂ ਘਰਾਂ ਅਤੇ ਗੁਰਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਘਰਾਂ ਵਿਚ ਕੀਰਤਨ ਜਾਂ ਕਥਾ ਕਰਦਿਆਂ, ਜੋ ਭੇਟਾ ਸੰਗਤਾਂ ਵੱਲੋਂ ਭੇਟ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ ਉਸ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਨਿੱਜੀ ਕਮਾਈ ਜੋੜ ਕੇ, ਅਖ਼ਬਾਰ ਦੀ ਪ੍ਰਿੰਟਿੰਗ ਅਤੇ ਵੰਡਣ ਦਾ ਖ਼ਰਚਾ ਕਰਕੇ, ਪੰਜਾਬੀ ਮਾਂ ਬੋਲੀ ਦੀ ਸੇਵਾ ਕਰਦੇ ਰਹੇ। ਜਿਉਂ ਜਿਉਂ ਮੈਨੂੰ ਗਿਆਨੀ ਜੀ ਬਾਰੇ ਹੋਰ ਜਾਣਕਾਰੀ ਮਿਲ਼ਦੀ ਰਹੀ, ਮੇਰਾ ਉਹਨਾਂ ਪ੍ਰਤੀ ਸਤਿਕਾਰ ਹੋਰ ਵੀ ਵਧਦਾ ਗਿਆ। ਗਿਆਨੀ ਜੀ ਸੱਚ ਮੁੱਚ ਗਿਆਨੀ ਕਹਾਉਣ ਦੇ ਯੋਗ ਹਨ ਕਿਉਂ ਜੋ ਉਹਨਾਂ ਕੋਲ ਗਿਆਨ ਦਾ ਭੰਡਾਰ ਹੈ: ਧਾਰਮਿਕ ਗ੍ਰੰਥਾਂ ਬਾਰੇ, ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ, ਸਿੱਖ ਰਾਜਨੀਤੀ, ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਅਨ ਸਿੱਖ ਸਮਾਜ, ਗੁਰੂ ਘਰਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਬੰਧਾਂ ਵਿਚ ਸਵਾਰਥੀ ਬਿਰਤੀ ਬਾਰੇ, ਸਾਹਿਬ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ, ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ ਦੀ ਸਿਆਸੀ ਸਥਿਤੀ ਬਾਰੇ, ਗੱਲ ਕੀ ਕੋਈ ਵੀ ਅਜਿਹਾ ਵਿਸ਼ਾ ਨਹੀਂ ਜਿਸ ਬਾਰੇ ਗਿਆਨੀ ਜੀ ਡੂੰਘੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਨਾ ਰੱਖਦੇ ਹੋਣ। ਏਸੇ ਕਰਕੇ ਮੈ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਨਾਂ ‘ਤੁਰਦਾ ਫਿਰਦਾ ਇਨਸਾਈਕਲੋਪੀਡੀਆ’ ਪਾਇਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਗਿਆਨ ਸਾਗਰ ਵਿੱਚ ਡੁੱਬਕੀਆਂ ਲਗਾਉਣ ਦਾ ਆਪ ਨੂੰ ਇਸ ਹੱਦ ਤੱਕ ਜਨੂੰਨ ਹੈ ਕਿ ਦੁਨੀਆਂ ਦੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਕੋਨੇ ਵਿੱਚ ਗਿਆਨ ਵੰਡੀਦਾ ਹੋਵੇ, ਸਭ ਔਕੜਾਂ ਨੂੰ ਪਾਰ ਕਰ ਕੇ ਓਥੇ ਪਹੁੰਚ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਭਾਵੇਂ ਇਸ ਜਨੂੰਨ ਦੀ ਕੀਮਤ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਪਰਵਾਰਕ ਨਾਰਾਜ਼ਗੀ ਸਹੇੜਨ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਦੇਣੀ ਪੈਦੀ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਵੀ ਗਿਆਨੀ ਜੀ ਨਹੀਂ ਟਲਦੇ। ਹਾਲਾਂ ਕਿ ਪਰਵਾਰਕ ਜੁੰਮੇਵਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਬਾਖ਼ੂਬੀ ਨਿਭਾਉਂਦੇ ਹੋਏ, ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਚਾਰੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਉਚ ਵਿਦਿਆ ਦੁਆ ਕੇ, ਸੰਸਾਰਕ ਤੌਰ ਤੇ ਕਾਮਯਾਬ ਇਨਸਾਨ ਬਣਾਇਆ ਹੋਇਆ ਹੈ।

ਜਿਸ ਹੱਦ ਤੱਕ ਗਿਆਨੀ ਜੀ ਗਿਆਨ ਚੁੱਕੀ ਫਿਰਦੇ ਹਨ ਜੇ ਕਿਤੇ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਨਿਮਾਣੇ ਜਿਹੇ ਸਿੱਖ ਦੀ ਥਾਂ ਅੱਜ ਕਲ੍ਹ ਦੇ ਅਖੌਤੀ ਬਾਬਿਆਂ ਅਤੇ ਸੰਤਾਂ ਵਾਂਗ ਪ੍ਰਚਾਰਿਆ ਹੁੰਦਾ ਤਾਂ ਸ਼ਾਇਦ ਲੋਕਾਂ ਦੀਆਂ ਭੀੜਾਂ ਅੱਜ ਉਹਨਾਂ ਅਖੌਤੀ ਸੰਤਾਂ ਤੇ ਬਾਬਿਆਂ ਵਾਂਗ ਇਹਨਾਂ ਦੇ ਮਗਰ ਵੀ ਫਿਰਦੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ। ਸੰਗਮਰਮਰੀ ਡੇਰਾ, ਦੁਨਿਆਵੀ ਸੁੱਖ ਸਹੂਲਤਾਂ, ਚਿੱਟੇ ਪ੍ਰੈਸ ਕੀਤੇ ਹੋਏ ਚੋਲ਼ੇ ਅਤੇ ਵੱਡੀਆਂ ਵੱਡੀਆਂ ਕਾਰਾਂ ਆਪ ਦੇ ਅੱਗੇ ਪਿੱਛੇ ਘੁੰਮਦੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ।

ਆਮ ਗੁਰੂ ਘਰਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਗ੍ਰੰਥੀ ਸਿੰਘ, ਭਾਵੇਂ ਤਨਖਾਹਦਾਰ ਹੋਵੇ ਤੇ ਭਾਵੇਂ ਵਾਲੰਟੀਅਰ, ਨੂੰ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਕਾਰਜਾਂ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਵੇਖਣਾ ਚਾਹੁੰਦੀਆਂ ਅਤੇ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ‘ਚ ਦਿੱਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਸਹੀ ਸੁਝਾਵਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਪ੍ਰਬੰਧ ਵਿਚਲੀ ਦਖਲ ਅੰਦਾਜੀ ਹੀ ਸਮਝਦੀਆਂ ਹਨ। ਗੁਰਮਤਿ ਬਾਰੇ ਜਾਂ ਗੁਰੂ ਘਰ ਦੇ ਪ੍ਰਬੰਧ ਬਾਰੇ ਆਪ ਦੀਆਂ ਬੇਖ਼ੌਫ਼ ਅਤੇ ਬੇਬਾਕ ਸਹੀ ਟਿੱਪਣੀਆਂ ਕਾਰਨ, ਕਈ ਵਾਰ ਆਪ ਕਮੇਟੀਆਂ ਦੇ ਆਗੂਆਂ ਦੀ ਨਾਰਾਜ਼ਗੀ ਵੀ ਸਹੇੜ ਲੈਂਦੇ ਹਨ। ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਕਮੇਟੀਆਂ ਦਾ ਗੁਰੂ ਘਰ ਦੀ ਸੇਵਾ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਸੇਵਾਦਾਰਾਂ ਪ੍ਰਤੀ ਇੱਕ ਸੰਕੀਰਣ ਜਿਹਾ ਨਜ਼ਰੀਆ ਹੈ। ਉਹ ਗ੍ਰੰਥੀ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਸਿਰਫ਼ ਪਾਠ ਕਰਨ, ਪ੍ਰਸ਼ਾਦ ਬਣਾਉਣ ਅਤੇ ਵਰਤਾਉਣ ਤੱਕ ਹੀ ਸੀਮਤ ਰੱਖਣਾ ਚਾਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਸ਼ਖ਼ਸ਼ੀਅਤ ਵਿਚਲੇ ਬਾਕੀ ਪਹਿਲੂਆਂ ਨੂੰ ਅਣਗੌਲਿਆਂ ਕਰਕੇ, ਬਾਕੀ ਸਿੱਖ ਅਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਮਸਲਿਆਂ ਤੇ ਰਾਇ ਦੇਣ ਦੇ ਅਯੋਗ ਸਮਝਦੀਆਂ ਹਨ। ਗੁਰੂ ਘਰਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਬੰਧਕਾਂ ਦੀ ਨਾਰਾਜ਼ਗੀ ਕਈ ਵਾਰ ਇਸ ਹੱਦ ਤੱਕ ਵਧ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਆਪ ਜੀ ਦੇ ਖ਼ਿਲਾਫ਼ ਕੂੜ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕਰਨ ਤੋਂ ਵੀ ਬਾਜ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦੇ।

ਗਿਆਨੀ ਜੀ ਗੁਰੂ ਘਰਾਂ ਦੇ ਧਾਰਮਿਕ ਦੀਵਾਨਾਂ, ਸਭਿਆਚਾਰਕ ਸਮਾਗਮਾਂ, ਸਾਹਿਤਕ ਸੰਮੇਲਨਾਂ ਜਾਂ ਸਮਾਜਕ ਇਕੱਠਾਂ ਵਿੱਚ ਵਿਚਰਦਿਆਂ ਹੋਇਆਂ, ਬੱਚਿਆਂ ਨਾਲ ਬੱਚੇ, ਗੱਭਰੂਆਂ ਨਾਲ ਗੱਭਰੂ, ਵਿਚਾਰਵਾਨਾਂ ਨਾਲ ਵਿਚਾਰਵਾਨ ਅਤੇ ਸਿਆਣਿਆਂ ਵਿੱਚ ਸਿਆਣੇ ਬਣ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਜਿਥੇ ਵੀ ਗਿਆਨੀ ਜੀ ਹੋਣ ਇਹਨਾਂ ਦੁਆਲੇ ਮਨੁੱਖੀ ਝੁੰਡ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਵੇਖਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਕੋਈ ਆਪ ਦੇ ਗਿਆਨ ਸਾਗਰ ‘ਚੋਂ ਗਿਆਨ ਦਾ ਚੁਲ਼ਾ ਲੈਣ ਦਾ ਇੱਛਾਵਾਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਕੋਈ ਆਪ ਦੇ ਚੁਟਕਲਿਆਂ ਦਾ ਆਨੰਦ ਲੈ ਰਿਹਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਕੋਈ ਜੀਵਨ ਜਾਚ ਦੇ ਸਬਕ ਲੈ ਰਿਹਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਗਿਆਨੀ ਜੀ ਦੀ ਪਕੜ ਹਰ ਭਾਸ਼ਾ ਤੇ ਬੇਹੱਦ ਮਜਬੂਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਭਾਸ਼ਾ ਭਾਵੇਂ ਅੰਗ੍ਰੇਜ਼ੀ ਹੋਵੇ ਜਾਂ ਪੰਜਾਬੀ ਜਾਂ ਹਿੰਦੀ, ਆਪ ਜਗਿਆਸੂ ਹੋਣ ਕਾਰਨ, ਉਸ ਦੇ ਉਚਾਰਣ, ਉਸ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਅਤੇ ਉਸ ਦੀਆਂ ਅੰਦਰੂਨੀ ਪਰਤਾਂ ਤੱਕ ਜਾਣਕਾਰੀ ਰੱਖਦੇ ਹਨ। ਅੰਗ੍ਰੇਜ਼ੀ ਦੀ ਸਕੂਲੀ ਵਿਦਿਆ ਨਾ ਲਈ ਹੋਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਵੀ, ਆਪ ਨੂੰ ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆਈ ਸਮਾਗਮਾਂ, ਸੈਮੀਨਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਲੈਕਚਰ ਦੇਣ ਲਈ, ਉਚੇਚੇ ਤੌਰ ਤੇ ਬੁਲਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ; ਜਿੱਥੇ ਆਪ ਅੰਗ੍ਰੇਜ਼ੀ ਵਿੱਚ ਭਾਸ਼ਨ ਦੇ ਕੇ, ਗੋਰਿਆਂ ਦੀ ਵੀ ਵਾਹ ਵਾਹ ਖੱਟਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਹਰਮਨ ਪਿਆਰੇ ਪੰਜਾਬੀ ਅਖ਼ਬਾਰ “ਪੰਜਾਬ ਐਕਸਪ੍ਰੈਸ” ਦੇ ਆਪ ਸਥਾਪਤ ਕਾਲਮ ਨਵੀਸ ਹਨ। ਵੱਖ ਵੱਖ ਧਾਰਮਿਕ, ਸਮਾਜਕ ਅਤੇ ਰਾਜਨੀਤਕ ਮਸਲਿਆਂ ਤੇ ਆਪ ਲਗਾਤਾਰ ਲੇਖ ਲਿਖਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਆਪ ਦੇ ਲੇਖ ‘ਪੰਜਾਬ ਐਕਸਪ੍ਰੈਸ” ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ ਦੀਆਂ ਸਾਰੀਆਂ ਪੰਜਾਬੀ ਅਖ਼ਬਾਰਾਂ ਅਤੇ ਦੁਨੀਆਂ ਭਰ ਦੀਆਂ ਅਖ਼ਬਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਛਪਦੇ ਹਨ। ਆਪ ਨੇ ਆਪਣੇ ਹੁਣ ਤੱਕ ਦੇ ਲਿਖੇ ਅਤੇ ਛਪੇ ਹੋਏ ਲੇਖਾਂ ਨੂੰ, ਸਾਡੇ ਜੋਰ ਦੇਣ ਤੇ, ਕਿਤਾਬੀ ਰੂਪ ਵਿੱਚ, ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਜਗਤ ਦੀ ਝੋਲੀ ਪਾਇਆ ਹੈ। ਇਹਨਾਂ ਲੇਖਾਂ ਨੂੰ ਚਾਰ ਕਿਤਾਬਾਂ, ਸਚੇ ਦਾ ਸਚਾ ਢੋਆ, ਉਜਲ ਕੈਹਾਂ ਚਿਲਕਣਾ, ਯਾਦਾਂ ਭਰੀ ਚੰਗੇਰ ਅਤੇ ਬਾਤਾਂ ਬੀਤੇ ਦੀਆਂ, ਵਿੱਚ ਪ੍ਰੋਇਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਤੋਂ ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ ਆਇਆ ਕੋਈ ਵੀ ਵਿਦਵਾਨ, ਸਾਹਿਤਕਾਰ, ਧਰਮ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਗਿਆਨੀ ਜੀ ਨੂੰ ਮਿਲੇ ਬਿਨਾ, ਆਪਣੀ ਯਾਤਰਾ ਸਫ਼ਲ ਹੋਈ ਨਹੀਂ ਸਮਝਦਾ। ਦੁਨੀਆਂ ਭਰ ਦੀਆਂ ਸਮਾਜਕ, ਧਾਰਮਿਕ ਅਤੇ ਸਭਿਆਚਾਰਕ ਸੰਸਥਾਂਵਾਂ, ਆਪ ਦੇ ਪੰਜਾਬੀ ਪ੍ਰਤੀ ਡੂੰਘੇ ਮੋਹ ਕਾਰਨ ਵੱਖ ਵੱਖ ਸਨਮਾਨਾਂ ਨਾਲ ਨਿਵਾਜਦੀਆਂ ਰਹਿੰਦੀਆਂ ਹਨ। 2004 ਵਿੱਚ ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ ਦੀ ਸਿਰਮੌਰ ਪੰਜਾਬੀ ਸੰਸਥਾ ‘ਪੰਜਾਬੀ ਕੌਂਸਲ ਆਫ਼ ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ’ ਨੇ ਆਪ ਦੀਆਂ ਜੀਵਨ ਭਰ ਦੀਆਂ ਪ੍ਰਾਪਤੀਆਂ ਨੂੰ ਵੇਖਦੇ ਹੋਏ, ‘ਭਗਤ ਪੂਰਨ ਸਿੰਘ ਯਾਦਗਾਰੀ ਐਵਾਰਡ, ਪੰਜਾਬੀਅਤ ਦਾ ਮਾਣ’ ਨਾਲ ਨਿਵਾਜਿਆ ਸੀ। ਗਿਆਨੀ ਜੀ ਦੀਆਂ ਸੰਸਾਰਕ ਯਾਤਰਾਵਾਂ ਦਾ ਘੇਰਾ ਬਹੁਤ ਵਿਸ਼ਾਲ ਹੈ। 2008 ਵਿਚ ਪੰਜਾਬੀ ਸੱਥ ਸਾਂਬੜਾ ਨੇ ‘ਪਿੰ੍ਰੰਸੀਪਲ ਤੇਜਾ ਸਿੰਘ ਸਾਹਿਤਕ ਐਵਾਰਡ’ ਵਜੋਂ ਸਿਰੋਪਾ, ਲੋਈ, ਗੋਲਡ ਮੈਡਲ ਆਦਿ ਨਾਲ ਸਨਮਾਨਿਆ।

ਕਈ ਸਦੀਆਂ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ ਆਪਣੀ ਯਾਦ ਵਿਚ ਸਾਂਭੀ ਬੈਠਾ ਇਹ ਅਨਮੋਲ ਹੀਰਾ ਸਾਂਭਣ ਯੋਗ ਹੈ। ਉਮਰ ਦੇ ਪਿਛਲੇ ਅੱਧ ‘ਚ ਵਿਚਰ ਰਿਹਾ ਇਹ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਦਾ ਇਨਸਾਈਕਲੋਪੀਡੀਆ, ਕਿਤੇ ਸਾਰਾ ਇਤਿਹਾਸ ਅਤੇ ਗਿਆਨ ਨਾਲ ਹੀ ਲੈ ਕੇ ਨਾ ਤੁਰ ਜਾਵੇ; ਇਸ ਲਈ ਲੋੜ ਹੈ ਕਿਸੇ ਸਮਰੱਥ ਅਤੇ ਉਦਮੀ ਸੰਸਥਾ ਦੀ, ਜੇਹੜੀ ਗਿਆਨੀ ਜੀ ਕੋਲ਼ੋਂ ਇਹ ਅਨਮੋਲ ਖ਼ਜ਼ਾਨਾ ਲਿਖਵਾ ਕੇ ਸਾਂਭ ਲਵੇ।

****

ਆਪਣੇ ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਆਤਮ-ਵਿਸ਼ਵਾਸੀ ਬਣਾਓ.......... ਲੇਖ਼ / ਨਿਸ਼ਾਨ ਸਿੰਘ ‘ਰਾਠੌਰ’

ਮੌਜੂਦਾ ਦੌਰ ਵਿਚ ਸਕੂਲੀ ਬੱਚੇ ਕਈ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਮਨੋਰੋਗਾਂ ਦੀ ਚਪੇਟ ਵਿਚ ਆ ਰਹੇ ਹਨ। ਬੱਚਿਆਂ ਵਿਚ ਤਨਾਓ ਵੱਧ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਉਹ ਚਾਹੇ ਪੜ੍ਹਾਈ ਦਾ ਤਨਾਓ ਹੋਵੇ, ਆਪਣੇ ਨਾਲ ਵਾਪਰ ਰਹੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਦਾ ਹੋਵੇ ਜਾਂ ਸਰੀਰ ਵਿਚ ਹੋ ਰਹੇ ਪਰਿਵਰਤਨ ਦਾ ਹੋਵੇ। ਅਜੋਕੇ ਸਮੇਂ 5 ਤੋਂ 15 ਸਾਲ ਤੱਕ ਉੱਮਰ ਦੇ ਬੱਚੇ ਤਨਾਓ ਦਾ ਸਿ਼ਕਾਰ ਜਿਆਦਾ ਗਿਣਤੀ ਵਿਚ ਹੋ ਰਹੇ ਹਨ। ਇਸ ਤਨਾਓ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਇਹ ਪੈ ਰਿਹਾ ਹੈ ਕਿ ਬੱਚਿਆਂ ਵਿਚ ਆਤਮ-ਵਿਸ਼ਵਾਦ ਦੀ ਕਮੀ ਪੈਦਾ ਹੋਣੀ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਈ ਹੈ। ਆਤਮ-ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਦੀ ਕਮੀ ਕਾਰਣ ਬੱਚਿਆਂ ਵਿਚ ਹੀਣਭਾਵਨਾ ਘਰ ਕਰ ਗਈ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਮਾਤਾ-ਪਿਤਾ ਦੀ ਜਿੰਮੇਵਾਰੀ ਪਹਿਲਾਂ ਨਾਲੋਂ ਵਧੇਰੇ ਮਹਤੱਵਪੂਰਨ ਹੋ ਗਈ ਹੈ।

ਬੱਚਿਆਂ ਦੇ ਮਾਤਾ-ਪਿਤਾ ਅਕਸਰ ਹੀ ਮਨੋਵਿਗਿਆਨੀਆਂ ਤੋਂ ਸਲਾਹਾਂ ਲੈਂਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਕਿਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਹੀਣਭਾਵਨਾ ਨਾਲ ਗ੍ਰਸਤ ਬੱਚੇ ਦਾ ਆਤਮ-ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਵਧਾਇਆ ਜਾਏ? ਬਚੇ ਦੇ ਮਨ’ਚੋਂ ਡਰ/ਹੀਣਭਾਵਨਾ ਕੱਢੀ ਜਾਏ? ਜੇਕਰ ਮਾਤਾ-ਪਿਤਾ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਕੁੱਝ ਨਿਯਮਾਂ ਦਾ ਪਾਲਣ ਕਰਨ ਤਾਂ ਹੀਣਭਾਵਨਾ ਨਾਲ ਗ੍ਰਸਤ ਸਕੂਲੀ ਬੱਚਿਆਂ ਵਿਚ ਆਤਮ-ਵਿਸ਼ਵਾਦ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਮੁੜ ਕੇ ਪੈਦਾ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਇਹ ਪਛਾਣ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੋਵੇ ਕਿ ਬੱਚਾ ਹੀਣਭਾਵਨਾ ਨਾਲ ਗ੍ਰਸਤ ਹੈ ਅਤੇ ਉਸ ਵਿਚ ਆਤਮ-ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਦੀ ਕਮੀ ਹੈ। ਇਸ ਪਛਾਣ ਦੇ ਕੁੱਝ ਲੱਛਣ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਹਨ।

ਹੀਣਭਾਵਨਾ ਨਾਲ ਗ੍ਰਸਤ ਬੱਚੇ ਵਿਚ ਦੇਖੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਮੱਖ ਲੱਛਣ

1. ਬੱਚਾ ਘੱਟ ਬੋਲਣ ਲੱਗਦਾ ਹੈ। ਉਹ ਕਿਸੇ ਨਾਲ ਵੀ ਖੁੱਲ ਕੇ ਗੱਲ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ ਤੇ ਆਪਣੇ ਮਨ ਦੀ ਗੱਲ ਦੱਸਣ ਤੋਂ ਸੰਕੋਚ ਕਰਦਾ ਹੈ।

2. ਉਹ ਆਪਣੇ ਮਾਤਾ-ਪਿਤਾ ਦੀ ਗੱਲ ਵੱਲ ਵੀ ਵਧੇਰੇ ਧਿਆਨ ਨਹੀਂ ਦਿੰਦਾ ਜੇਕਰ ਮਾਤਾ-ਪਿਤਾ ਉਸ ਨਾਲ ਗੱਲ ਕਰਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਉਹ ਅਣਸੁਣਾ ਕਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ਜਾਂ ਬਹੁਤਾ ਧਿਆਨ ਨਹੀਂ ਦਿੰਦਾ।

3. ਜੇ ਕਦੇ ਉਹ ਥੋੜਾ ਬਹੁਤਾ ਬੋਲਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਨਜ਼ਰ ਚੁਰਾ ਕੇ ਬੋਲਦਾ ਹੈ ਉਹ ਨਜ਼ਰ ਮਿਲਾ ਕੇ ਗੱਲ ਨਹੀਂ ਕਰੇਗਾ। ਹਮੇਸ਼ਾ ਜ਼ਮੀਨ ਵੱਲ ਜਾਂ ਉੱਪਰ ਛੱਤ ਵੱਲ ਦੇਖ ਕੇ ਗੱਲ ਕਰੇਗਾ।

4. ਉਹ ਆਪਣੀਆਂ ਨਿਜੀ ਪ੍ਰਯੋਗ ਵਾਲੀਆਂ ਵਸਤਾਂ ਤੁਹਾਡੇ ਕੋਲੋਂ ਛੁਪਾ ਕੇ ਰੱਖੇਗਾ। ਜਿਵੇਂ ਮੋਬਾਈਲ, ਘੜੀ ਅਤੇ ਬਟੂਆ ਆਦਿਕ।

5. ਅਜਿਹਾ ਬੱਚਾ ਖਾਣਾ-ਪੀਣਾ ਘੱਟ ਕਰ ਦੇਵੇਗਾ ਤੇ ਆਪਣੀ ਪਸੰਦ ਦੀ ਕਿਸੇ ਖਾਣ ਵਾਲੀ ਚੀਜ ਦੀ ਮੰਗ ਵੀ ਨਹੀ ਕਰੇਗਾ। 

6. ਪੜ੍ਹਾਈ ਵਿਚ ਧਿਆਨ ਨਹੀਂ ਦੇਵੇਗਾ।

7. ਹੀਣਭਾਵਨਾ ਨਾਲ ਗ੍ਰਸਤ ਬੱਚਾ ਇੱਕਲਾ ਬੈਠਣਾ ਪੰਸਦ ਕਰੇਗਾ ਜਿੱਥੇ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਮੈਂਬਰ ਬੈਠਣਗੇ ਉਹ ਉਸ ਜਗ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਦੂਰ ਜਾਵੇਗਾ।

8. ਆਪਣੇ ਕਪੜਿਆ ਦੀ ਸਾਫ਼-ਸਫ਼ਾਈ ਵੱਲ ਬਹੁਤਾ ਧਿਆਨ ਨਹੀਂ ਦੇਵੇਗਾ ਅਤੇ ਗੰਦੇ ਕਪੜੇ/ਬੂਟ ਆਦਿਕ ਪਾ ਕੇ ਰੱਖੇਗਾ। 

9. ਉਹ ਆਪਣੇ ਕਮਰੇ ਵਿਚ ਹੀ ਬੈਠਣਾ ਪਸੰਦ ਕਰੇਗਾ ਬਾਹਰ ਦੋਸਤਾਂ ਨਾਲ ਘੁੰਮਣ-ਫਿ਼ਰਨ ਤੋਂ ਗੁਰੇਜ਼ ਕਰੇਗਾ।

10. ਉਸ ਨੂੰ ਸਿਰ ਦਰਦ, ਚੱਕਰ ਆਉਣਾ, ਉਲਟੀ ਆਉਣਾ, ਕਮਰ ਦਰਦ ਜਾਂ ਹੋਰ ਕੋਈ ਸ਼ਰੀਰਕ ਤਕਲੀਫ਼ ਵੀ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ।

11. ਕਈ ਵਾਰ ਅਜਿਹੇ ਬੱਚੇ ਇਕੱਲੇ ਬੈਠ ਕੇ ਰੋਂਦੇ ਵੀ ਦੇਖੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।

12. ਅਜਿਹੇ ਬੱਚੇ ਜਿੱਦੀ ਸੁਭਾਅ ਦੇ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਜੇਕਰ ਮਾਤਾ-ਪਿਤਾ ਕਿਸੇ ਕੰਮ ਤੋਂ ਮਨਾ ਕਰਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਇਹ ਉਸੇ ਕੰਮ ਨੂੰ ਕਰਦੇ ਹਨ ਜਿਹੜਾ ਮਾਤਾ-ਪਿਤਾ ਨੇ ਮਨਾ ਕੀਤਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।

ਆਤਮਵਿਸ਼ਵਾਸ ਕਿਵੇਂ ਦਵਾਈਏ...?

1. ਹੀਣਭਾਵਨਾ ਦਾ ਗ੍ਰਸਤ ਬੱਚੇ ਨਾਲ ਹਮੇਸ਼ਾ ਪਿਆਰ ਨਾਲ ਪੇਸ਼ ਆਓ।

2. ਬੱਚੇ ਵਿਚ ਹੀਣਭਾਵਨਾ ਪੈਦਾ ਹੋਣ ਦੇ ਕਾਰਣਾਂ ਦਾ ਪਤਾ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸਿ਼ਸ਼ ਕਰੋ ਅਤੇ ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਦੂਰ ਕਰਣ ਲਈ ਕਿਸੇ ਚੰਗੇ ਮਨੋਵਿਗਿਆਨੀ ਨਾਲ ਗੱਲਬਾਤ ਕਰੋ।

3. ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਇਹ ਅਹਸਾਸ ਕਰਵਾਓ ਕਿ ਉਹ ਕਿਸੇ ਬੀਮਾਰੀ ਦਾ ਸਿ਼ਕਾਰ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਕਈ ਵਾਰ ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਕਿਸੇ ਗੰਭੀਰ ਬੀਮਾਰੀ ਦਾ ਸਿ਼ਕਾਰ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ ਜਿਸ ਨਾਲ ਉਸ ਦੇ ਵਿਵਹਾਰ ਵਿਚ ਤਬਦੀਲੀ ਆ ਰਹੀ ਹੈ।

4. ਬੱਚੇ ਨਾਲ ਦੋਸਤਾਂ ਵਾਂਗ ਪੇਸ਼ ਆਓ ਅਤੇ ਉਸ ਨਾਲ ਹਾਸਾ-ਮਜ਼ਾਕ ਕਰੋ ਤਾਂ ਕਿ ਉਹ ਖੁਸ਼ ਹੋ ਸਕੇ।

5. ਬੱਚੇ ਨਾਲ ਮਾਰ-ਕੁੱਟ ਜਾਂ ਗਾਲੀ-ਗਲੋਚ ਨਾ ਕਰੋ ਅਤੇ ਭੁੱਲ ਕੇ ਵੀ ਕਦੇ ਤਾਨੇ-ਮਿਹਨੇ ਨਾ ਮਾਰੋ ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਬੱਚਾ ਪਹਿਲਾਂ ਨਾਲੋਂ ਜਿਆਦਾ ਪ੍ਰੇਸ਼ਾਨ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ। 

6. ਬਚੇ ਨੂੰ ਖਾਣੇ ਵਿਚ ਉਸ ਦੀ ਪਸੰਦ ਪੁੱਛੇ ਅਤੇ ਉਸ ਲਈ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਤੋਰ ਤੇ ਉਹ ਖਾਣਾ ਬਣਾਓ ਜਿਹੜਾ ਉਸ ਨੂੰ ਪਸੰਦ ਹੈ।

7. ਸਾਰੇ ਪਰਿਵਾਰਕ ਜੀਅ ਇੱਕਠੇ ਬੈਠ ਕੇ ਟੀ.ਵੀ. ਦੇਖੋ ਜਾਂ ਫਿ਼ਲਮ ਵਗੈਰਾ ਦੇਖੋ ਤਾਂ ਕਿ ਉਹ ਤੁਹਾਡੇ ਨਾਲ ਖੁੱਲ ਕੇ ਗੱਲਬਾਤ ਕਰ ਸਕੇ।

8. ਬੱਚੇ ਨਾਲ ਬਾਹਰ ਘੁੰਮਣ ਲਈ ਨਿਕਲੋ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਦੋਸਤਾਂ-ਮਿੱਤਰਾਂ ਘਰ ਜਾਓ।

9. ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਪਿਆਰ ਨਾਲ ਸਕੂਲ ਦਾ ਕੰਮ ਕਰਵਾਓ। ਉਸ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹਾਈ ਦੀ ਅਹਿਮੀਅਤ ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦਿਓ।

10. ਬੱਚੇ ਦੀਆ ਕਮੀਆਂ ਉਸ ਦੇ ਯਾਰਾਂ-ਬੇਲੀਆਂ ਸਾਹਮਣੇ ਨਾ ਦੱਸੋ।

11. ਆਪਣੇ ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਇਤਿਹਾਸ ਦੀਆਂ ਪ੍ਰੇਰਣਾਦਾਇਕ ਘਟਨਾਵਾਂ ਸੁਣਾਓ ਤਾਂ ਕਿ ਉਹ ਇਹਨਾਂ ਤੋਂ ਪ੍ਰੇਰਣਾ ਲੈ ਕੇ ਆਪਣੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਤੇ ਧਿਆਨ ਦੇਵੇ ਅਤੇ ਉਸ ਦਾ ਆਤਮ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਮੁੜ ਬਹਾਲ ਹੋ ਜਾ ਸਕੇ।

12. ਆਪਣੇ ਬੱਚੇ ਦੀ ਤੁਲਨਾ ਦੂਜੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨਾਲ ਨਾ ਕਰੋ ਕਿਉਂਕਿ ਹਰ ਬੱਚੇ ਦੇ ਸੋਚਣ ਅਤੇ ਕੰਮ ਕਰਨ ਦੀ ਯੋਗਤਾ ਵੱਖਰੀ-ਵੱਖਰੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।

13. ਸਕੂਲ ਵਿਚ ਜਾ ਕੇ ਉਸ ਦੇ ਅਧਿਆਪਕ ਨਾਲ ਗੱਲ ਕਰੋ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਮਦਦ ਲਈ ਬੇਨਤੀ ਕਰੋ।

14. ਬੱਚੇ ਸਾਹਮਣੇ ਆਪਣੇ ਪਤੀ/ਪਤਨੀ ਨਾਲ ਲੜਾਈ-ਝਗੜਾ ਨਾ ਕਰੋ ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਬੱਚੇ ਦੇ ਮਨ ਤੇ ਬੁਰਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪੈਂਦਾ ਹੈ।

15. ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਉਸ ਦੀਆਂ ਪਸੰਦ ਦੀਆਂ ਵਸਤਾਂ ਜਿਵੇਂ ਕਪੜੇ, ਬੂਟ, ਖਿਡੋਣੇ ਅਤੇ ਮਨੋਰੰਜਨ ਦੀਆਂ ਚੀਜਾਂ ਲੈ ਕੇ ਦਿਓ।

ਇਹਨਾਂ ਕੰਮਾਂ ਤੋਂ ਪਰਹੇਜ਼ ਕਰੋ

1. ਬੱਚੇ ਦੀ ਨਾਜਾਇਜ਼ ਜਿੱਦ ਨੂੰ ਪਿਆਰ ਨਾਲ ਟਾਲ ਦਿਓ। ਜਿਵੇਂ ਜੇਕਰ ਛੋਟੀ ਉੱਮਰ ਵਿਚ ਉਹ ਮੋਟਰਸਾਈਕਲ ਦੀ ਮੰਗ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ ਤਾਂ ਬਜਾਏ ਸਿੱਧਾ ਨਾਂਹ ਕਰਨ ਦੇ ਇਹ ਕਹਿ ਦਿਓ ਕਿ ਜੇ ਇਸ ਸਾਲ ਉਸ ਦੇ ਪੜ੍ਹਾਈ ਵਿਚ ਚੰਗੇ ਨੰਬਰ ਆਉਂਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਅਗਲੇ ਸਾਲ ਮੋਟਰਸਾਈਕਲ ਬਾਰੇ ਵਿਚਾਰ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।

2. ਬੱਚੇ ਸਾਹਮਣੇ ਕਿਸੇ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦਾ ਨਸ਼ਾ ਨਾ ਕਰੋ। ਜਿਵੇਂ ਸ਼ਰਾਬ, ਬੀੜੀ-ਸਿਗਰੇਟ, ਤੰਬਾਕੂ ਆਦਿਕ।

3. ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਗੈਰਜ਼ਰੂਰੀ ਵਰਤੋਂ ਵਾਲਾ ਸਾਮਾਨ ਨਾਂਹ ਲੈ ਕੇ ਦਿਓ।

4. ਹੀਣਭਾਵਨਾ ਨਾਲ ਗ੍ਰਸਤ ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਸਕੂਲ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਕਾਰਣ ਦੇ ਛੁੱਟੀ ਨਾ ਕਰਵਾਓ। ਇਸ ਨਾਲ ਉਹ ਨਵੇਂ ਨਵੇਂ ਬਹਾਨੇ ਬਣਾ ਕੇ ਸਕੂਲ ਜਾਣ ਤੋਂ ਬੱਚਣਾ ਆਰੰਭ ਕਰ ਦੇਵੇਗਾ।

5. ਅਜਿਹੇ ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਦੂਰ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰਾਂ ਕੋਲ ਇੱਕਲਾ ਨਾ ਭੇਜੋ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਬਹੁਤੇ ਦਿਨ ਉਹਨਾਂ ਕੋਲ ਰਹਿਣ ਦਿਓ।

ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਉੱਪਰ ਲਿਖੇ ਲੱਛਣਾਂ ਦੁਆਰਾ ਅਸੀਂ ਸਹਿਜੇ ਹੀ ਅੰਦਾਜਾ ਲਗਾ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਸਾਡੇ ਬੱਚੇ ਵਿਚ ਹੀਣਭਾਵਨਾ ਪੈਦਾ ਹੋ ਗਈ ਹੈ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਆਤਮਵਿਸ਼ਵਾਸ ਵਿਚ ਕਮੀ ਆ ਗਈ ਹੈ। ਦੂਜਾ ਅਹਿਮ ਨੁਕਤਾ ਕਿ ਬੱਚੇ ਨਾਲ ਪਿਆਰ ਨਾਲ ਪੇਸ਼ ਆ ਕੇ, ਪ੍ਰੇਰਣਾ ਦੇ ਕੇ ਅਤੇ ਉਸ ਦਾ ਖਿਆਲ ਰੱਖ ਕੇ ਆਤਮ-ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਮੁੜ ਕੇ ਸੁਰਜੀਤ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।

ਇੱਥੇ ਮਾਤਾ-ਪਿਤਾ ਲਈ ਯਾਦ ਰੱਖਣ ਵਾਲੀ ਅਹਿਮ ਗੱਲ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਹੀਣਭਾਵਨਾ ਆਪਣੇ ਆਪ ਵਿਚ ਕੋਈ ਬੀਮਾਰੀ ਨਹੀਂ ਹੈ ਇਹ ਮਨ ਦੀ ਇਕ ਅਵਸਥਾ ਹੈ ਤੇ ਇਸ ਤੋਂ ਪਾਰ ਪਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਸੋ ਘਬਰਾਉਣ ਦੀ ਲੋੜ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਸਹੀ ਦਿਸ਼ਾ-ਨਿਰਦੇਸ ਅਤੇ ਮਾਰਗ-ਦਰਸ਼ਨ ਨਾਲ ਤੁਹਾਡਾ ਬੱਚਾ ਮੁੜ ਕੇ ਆਤਮ-ਵਿਸ਼ਵਾਸੀ ਬਣ ਸਕਦਾ ਹੈ।

****

ਪੁੱਤ ਨੂੰ ਤਰਸਣ ਵਾਲਿਓ !!! ਕਿਤੇ ਪੁੱਤ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਹੱਥੀਂ ਕਤਲ ਨਾ ਕਰਾ ਆਇਓ........ ਲੇਖ਼ / ਰਾਜੂ ਹਠੂਰੀਆ

ਹਰ ਇਨਸਾਨ ਜਿ਼ੰਦਗੀ ਨੂੰ ਆਪੋ-ਆਪਣੇ ਢੰਗ ਨਾਲ ਜਿਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਆਪਣੇ ਢੰਗ ਨਾਲ ਜਿ਼ੰਦਗੀ ਜਿਉਣ ਲਈ ਉਹ ਕੁਦਰਤੀ ਨਿਯਮਾਂ ਤੇ ਉਹਨਾਂ ਸਾਰੀਆਂ ਚੀਜਾਂ ਨੂੰ ਬਦਲਣ ਦੀ ਕੋਸਿ਼ਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਜਿਹੜੀਆਂ ਉਸ ਨੂੰ ਚੰਗੀਆ ਨਹੀਂ ਲੱਗਦੀਆਂ। ਪਰ ਸਭ੍ਹ ਕੁਝ ਇਨਸਾਨ ਦੇ ਵੱਸ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ। ਜੋ ਕੁਝ ਇਨਸਾਨ ਬਦਲ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਉਸ ਨੂੰ ਬਦਲ ਕੇ ਉਹ ਬੜਾ ਮਾਣ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਉਹ ਸੋਚਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸਾਇੰਸ ਨੇ ਬਹੁਤ ਤਰੱਕੀ ਕਰ ਲਈ ਹੈ ਤੇ ਇਸ ਦੇ ਜ਼ਰੀਏ ਉਹ ਕੁਝ ਵੀ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਪਰ ਜਦੋਂ ਕੋਈ ਗੱਲ ਉਸ ਦੇ ਵੱਸੋਂ ਬਾਹਰ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ਰੱਬ ਦਾ ਭਾਣਾ ਕਹਿ ਕੇ ਮੰਨਣ ਲਈ ਵੀ ਤਿਆਰ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਨਿੱਕੀਆਂ-ਨਿੱਕੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਤਾਂ ਇੱਕ ਪਾਸੇ, ਇਨਸਾਨ ਤਾਂ ਆਪਣੀ ਸਾਇੰਸ ਦੀ ਤਰੱਕੀ ਦੇ ਜ਼ਰੀਏ ਮਾਂ ਦੇ ਗਰਭ ਵਿੱਚ ਪਲ਼ ਰਹੇ ਬੱਚੇ ਦੇ ਸੈਕਸ ਦਾ ਜ਼ਾਇਜਾ ਲੈ ਕੇ, ਉਸ ਦੇ ਜਨਮ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਵੀ ਖ਼ੁਦ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਸ ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਜਨਮ ਲੈਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਜਾਂ ਨਹੀਂ। ਸਾਇੰਸ ਦੀ ਇਸ ਤਰੱਕੀ ਦਾ ਸਿ਼ਕਾਰ ਆਮ ਤੌਰ ਤੇ ਕੁੜੀਆਂ ਹੀ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਖਾਸ ਤੌਰ ਤੇ ਭਾਰਤੀ ਲੋਕ ਇਸ ਤਰੱਕੀ ਦਾ ਆਸਰਾ ਲੈ ਕੇ ਕੁੜੀਆਂ ਨੂੰ ਕੁੱਖ ਵਿੱਚ ਕਤਲ ਕਰਨ ਲਈ ਸੰਸਾਰ ਭਰ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਇਦ ਇਸ ਸਮੇਂ ਪਹਿਲੇ ਨੰਬਰ ਉੱਤੇ ਹਨ। ਕੁੜੀਆਂ ਦੇ ਕਤਲ ਪਹਿਲਾਂ ਵੀ ਹੁੰਦੇ ਸਨ ਜਦੋਂ ਸਾਇੰਸ ਨੇ ਐਨੀ ਤਰੱਕੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਕੀਤੀ। ਫਰਕ ਸਿਰਫ ਐਨਾ ਹੀ ਪਿਆ ਹੈ ਕਿ ਪਹਿਲਾਂ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਜਨਮ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਕਤਲ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ ਤੇ ਹੁਣ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਜਨਮ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਕਤਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਕਸੂਰ ਕੀ ਹੈ? ………ਸ਼ਾਇਦ ਕੋਈ ਵੀ ਨਹੀਂ………ਸ਼ਾਇਦ ਕਤਲ ਹੋਣ ਲਈ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਐਨਾ ਹੀ ਕਸੂਰ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਕੁੜੀਆਂ ਹਨ। ਜੇ ਇਹ ਸੱਚ ਹੈ ਤਾਂ ਫਿਰ ਸਾਡੇ ਭਾਰਤੀਆਂ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਢੋਂਗੀ ਸੰਸਾਰ ਭਰ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਨਹੀਂ। ਕਿਉਂਕਿ ਜੇ ਅਸੀਂ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੂੰ ਮੰਨਦੇ ਹਾਂ, ਪਰ ਕੁੜੀਆਂ ਕਤਲ ਕਰਦੇ ਹਾਂ। ਤਾਂ ਇਸ ਦਾ ਮਤਲਬ ਅਸੀਂ ਸਿਰਫ ਵਿਖਾਵਾ ਕਰਦੇ ਹਾਂ। ਗੁਰਬਾਣੀ ਵਿੱਚ ਤਾਂ ਔਰਤ ਨੂੰ ਵਡਿਆਇਆ ਗਿਆ ਹੈ, ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਤਾਂ ਲਿਖਦੇ ਹਨ ਕਿ ਉਸ ਨੂੰ ਮੰਦਾ ਕਿਉਂ ਆਖਿਆ ਜਾਵੇ, ਜੀਹਨੇ ਰਾਜੇ ਰਾਣਿਆਂ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਪਰ ਗੁਰੂ ਨੂੰ ਮੰਨਣ ਦਾ ਦਾਅਵਾ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਉਸ ਨੂੰ ਮੰਦਾ ਬੋਲਣਾ ਤਾਂ ਇੱਕ ਪਾਸੇ ਉਸ ਨੂੰ ਕਤਲ ਕਰੀ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ। ਤੇ ਦੂਜਾ ਇੱਕ ਪਾਸੇ ਅਸੀਂ ਦੇਵੀਆਂ ਨੂੰ ਪੂਜਦੇ ਹਾਂ ਤੇ ਇੱਕ ਪਾਸੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਕਤਲ ਕਰਦੇ ਹਾਂ। ਇਹ ਵਿਖਾਵਾ ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਹੋਰ ਕੀ ਹੈ? 

ਬਾਕੀ ਹਰ ਇੱਕ ਦੀ ਆਪੋ-ਆਪਣੀ ਸੋਚ ਹੈ ਤੇ ਹਰ ਇੱਕ ਦੀ ਜਿ਼ੰਦਗੀ ਦਾ ਆਪੋ-ਆਪਣਾ ਤਜ਼ੁਰਬਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਕੋਈ ਆਸੇ-ਪਾਸੇ ਦੇ ਮਹੌਲ ਨੂੰ ਵੇਖ ਬਦਨਾਮੀ ਤੋਂ ਡਰਦਾ ਇਹ ਕਤਲ ਕਰੀ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਕਿਸੇ ਦੇ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਕਈ ਕੁੜੀਆਂ ਹਨ ਉਹ ਮੁੰਡੇ ਦੀ ਉਡੀਕ ਵਿੱਚ ਸੈਕਸ ਜਾਂਚ ਕਰਵਾਕੇ, ਕਤਲ ਕਰੀ-ਕਰਵਾਈ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਕਈਆਂ ਨੂੰ ਕੁੜੀਆਂ ਦੇ ਨਾਂ ਤੋਂ ਹੀ ਨਫ਼ਰਤ ਹੈ। ਭਾਵੇਂ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਸੰਸਾਰ ਵਿਖਾਉਣ ਵਾਲੀ ਮਾਂ ਵੀ ਇੱਕ ਕੁੜੀ ਹੈ ਤੇ ਉਸ ਦੀ ਵੰਸ਼ ਅੱਗੇ ਤੋਰਨ ਵਾਲੀ ਵੀ ਇੱਕ ਕੁੜੀ ਹੈ। ਮੈਂ ਜਿਵੇਂ ਪਹਿਲਾਂ ਵੀ ਲਿਖਿਆ ਕਿ ਸਭ੍ਹ ਕੁਝ ਇਨਸਾਨ ਦੇ ਵੱਸ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ। ਇਨਸਾਨ ਕਈ ਵਾਰ ਜਿਹੜਾ ਕੁਝ ਉਸ ਦੇ ਵੱਸ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਉਸ ਨੂੰ ਬਦਲਣ ਦੀ ਵਜਾਏ, ਉਹ ਕੁਝ ਬਦਲਣ ਦੀ ਕੋਸਿ਼ਸ਼ ਕਰਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ਜਿਹੜਾ ਉਹਦੇ ਵੱਸ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ। ਜਿਵੇਂ ਆਸੇ-ਪਾਸੇ ਦਾ ਮਹੌਲ, ਸਮਾਜਿਕ ਕੁਰਤੀਆਂ ਨੂੰ ਬਦਲਣਾ ਉਸ ਦੇ ਵੱਸ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਉਹ ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਬਦਲਣ ਵਜਾਏ ਬਦਨਾਮੀ ਤੋਂ ਡਰਦਾ ਧੀ ਨੂੰ ਹੀ ਕਤਲ ਕਰਵਾ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਪਰ ਜਿਸ ਬਦਨਾਮੀ ਦਾ ਡਰ ਉਸ ਨੂੰ ਧੀ ਵੱਲੋਂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਉਹ ਕਈ ਵਾਰ ਪੁੱਤ ਕਰਵਾ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਕਿਉਂਕਿ ਕਈ ਵਾਰ ਪੁੱਤ ਗਲਤੀ ਕਰਕੇ ਖੁਦ ਤਾਂ ਭੱਜ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤੇ ਪੁਲਿਸ ਮਗਰੋਂ ਪਿਉ ਨੂੰ ਖਿੱਚੀ ਫਿਰਦੀ ਹੈ। ਜੇ ਗੱਲ ਕਰੀਏ ਸਾਇੰਸ ਦੀ ਤਰੱਕੀ ਦੀ, ਜਿਸ ਦੇ ਜ਼ਰੀਏ ਇਨਸਾਨ ਸਭ੍ਹ ਕੁਝ ਆਪਣੇ ਅਨੁਸਾਰ ਢਾਲਣ ਦੀ ਕੋਸਿ਼ਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇੱਕ ਪਾਸੇ ਤਾਂ ਉਹ ਮਾਂ-ਪਿਉ ਨੇ ਜਿਹੜੇ ਚਾਹੁੰਦੇ ਨੇ ਕਿ ਸਾਡੇ ਘਰ ਬਸ ਇੱਕ ਬੱਚਾ ਪੈਦਾ ਹੋ ਜਾਵੇ, ਭਾਵੇਂ ਉਹ ਕੁੜੀ ਹੋਵੇ ਚਾਹੇ ਮੁੰਡਾ। ਪਰ ਸਾਇੰਸ ਬਹੁਤੇ ਵਾਰ ਆਪਣਾ ਜ਼ੋਰ ਲਾ ਕੇ ਹੱਥ ਖੜ੍ਹੇ ਕਰ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਤੇ ਇੱਕ ਪਾਸੇ ਉਹ ਮਾਂ-ਪਿਉ ਹਨ ਜਿਹੜੇ ਇਸ ਦੇ ਜ਼ਰੀਏ ਇਹ ਫੈਸਲਾ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਘਰ ਸਿਰਫ ਮੁੰਡਾ ਹੀ ਪੈਦਾ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਮੁੰਡੇ ਨੂੰ ਪਾਉਣ ਲਈ ਉਹ ਸੈਕਸ ਜਾਂਚ ਕਰਵਾਕੇ ਕੁੜੀਆਂ ਨੂੰ ਕੁੱਖ ਵਿੱਚ ਕਤਲ ਕਰਵਾਉਂਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ । ਮੁੰਡੇ ਦੀ ਉਡੀਕ ਵਿੱਚ ਉਹ ਕਈ-ਕਈ ਕਤਲ ਆਪਣੇ ਹੱਥੀਂ ਕਰਵਾ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਜੇ ਕਤਲ ਕਰਨਾ ਪਾਪ ਹੈ ਤਾਂ ਇਹਨਾਂ ਕਤਲਾਂ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਕੋਣ ਭੁਗਤੇਗਾ। ਦੂਜੀ ਗੱਲ ਕੀ ਐਨੇ ਕਤਲ ਕਰਨ ਦੇ ਬਾਵਯੂਦ ਕੀ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਘਰ ਮੁੰਡਾ ਪੈਦਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ? ਕੀ ਸਾਇੰਸ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਮੱਦਦ ਕਰ ਪਾਉਂਦੀ ਹੈ?? ਜਾਂ ਫਿਰ ਇਸ ਸਾਇੰਸ ਨੇ ਕਿਤੇ ਉਸ ਦਾ ਉਹਨਾਂ ਤੋਂ ਹੀ ਕਤਲ ਤਾਂ ਨਹੀਂ ਕਰਵਾ ਦਿੱਤਾ, ਜੀਹਦੀ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਉਡੀਕ ਸੀ??? ਤੁਸੀਂ ਕਹੋਂਗੇ ਕੀ ਬੁਝਾਰਤਾਂ ਜਿਹੀਆਂ ਪਾਈ ਜਾਂਦਾ। ਪਰ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਵੀ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਫਿਰ ਉਹੀ ਗੱਲ ਕਿ ਸਾਇੰਸ ਜਿੰਨ੍ਹੀ ਮਰਜੀ ਤਰੱਕੀ ਕਰ ਜਾਵੇ, ਪਰ ਸਭ੍ਹ ਕੁਝ ਇਨਸਾਨ ਦੇ ਵੱਸ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ। ਇਸ ਗੱਲ ਦੇ ਸਬੂਤ ਲਈ ਮੈਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਮੇਰੇ ਇੱਕ ਦੋਸਤ ਦੇ ਘਰ ਪੈਦਾ ਹੋਏ ਬੱਚੇ ਦੀ ਗੱਲ ਦੱਸਦਾਂ ਕਿ ਕਿਵੇਂ ਸਾਇੰਸ ਦੀ ਤਰੱਕੀ ਚੱਕਰਾਂ ਵਿੱਚ ਪਾ ਦਿੰਦੀ ਹੈ। ਕੁਝ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਦੀ ਗੱਲ ਹੈ ਕਿ ਮੇਰੇ ਦੋਸਤ ਦੇ ਘਰ ਬੱਚਾ ਹੋਣ ਵਾਲਾ ਸੀ। ਉਹ ਆਪਣੇ ਘਰ ਵਾਲੀ ਨੂੰ ਹਸਪਤਾਲ ਲੈ ਕੇ ਗਿਆ, ਚੈੱਕ-ਅੱਪ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਡਾਕਟਰ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਘਰ ਕੁੜੀ ਪੈਦਾ ਹੋਣ ਵਾਲੀ ਹੈ। ਉਸ ਤੋਂ ਇੱਕ ਦੋ ਮਹੀਨੇ ਬਾਅਦ ਉਹ ਪਰਿਵਾਰ ਸਮੇਤ ਇੰਡੀਆਂ ਆਪਣੇ ਮਾਂ-ਪਿਉ ਨੂੰ ਮਿਲਣ ਚਲਾ ਗਿਆ। ਉਸ ਦੀ ਮਾਂ ਆਪਣੀ ਨੂੰਹ ਵੱਲ ਵੇਖ ਕੇ ਕਹਿਣ ਲੱਗੀ “ਮੇਰੇ ਕਰਮੇ ਤੇ ਧਰਮੇ ਜੋੜੀ ਬਨਣ ਵਾਲੀ ਹੈ।” (ਮੇਰੇ ਦੋਸਤ ਦੇ ਘਰ ਪਹਿਲਾਂ ਵੀ ਮੁੰਡਾ ਸੀ ਤੇ ਉਸ ਦਾ ਨਾਂ ਕਰਮਾ ਸੀ) ਅੱਗੋਂ ਮੇਰਾ ਦੋਸਤ ਕਹਿਣ ਲੱਗਾ “ਬੀਬੀ ਧਰਮਾ ਨਹੀਂ ਧਰਮੀ ਆ।” ਮਾਂ ਕਹਿੰਦੀ “ਨਹੀਂ ਪੁੱਤ ਧਰਮਾ ਹੀ ਹੋਊਗਾ।” ਮੇਰਾ ਦੋਸਤ ਕਹਿੰਦਾ “ਬੀਬੀ ਉੱਥੇ ਡਾਕਟਰਾਂ ਨੇ ਚੈੱਕ ਕਰ ਕੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਕੁੜੀ ਆ, ਉਹ ਐਡੀਆਂ ਵੱਡੀਆਂ-ਵੱਡੀਆਂ ਮਸ਼ੀਨਾਂ ਐਵੇਂ ਤਾਂ ਨਹੀਂ ਰੱਖੀ ਫਿਰਦੇ।” ਮਾਂ ਕਹਿੰਦੀ ਪੁੱਤ ਆਪਾਂ ਨੂੰ ਮੁੰਡੇ-ਕੁੜੀ ਦਾ ਤਾਂ ਕੋਈ ਫਰਕ ਨਹੀਂ, ਪਰ ਮੇਰਾ ਅੰਦਾਜਾ ਗਲਤ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦਾ, ਤੇਰੇ ਡਾਕਟਰ ਜੋ ਮਰਜ਼ੀ ਆਖੀ ਜਾਣ।” ਮੇਰੇ ਦੋਸਤ ਨੇ ਵਾਪਿਸ ਆ ਕੇ ਦੂਜੀ ਵਾਰ ਚੈੱਕ-ਅੱਪ ਦੌਰਾਨ ਫਿਰ ਪੁੱਛਿਆ ਤਾਂ ਉਹਨਾਂ ਕਿਹਾ ਕਿ ਕੁੜੀ ਹੀ ਹੈ। ਮੇਰੇ ਦੋਸਤ ਨੇ ਕੁੜੀਆਂ ਵਾਲੇ ਕੱਪੜੇ ਖ੍ਰੀਦ ਕੇ ਰੱਖ ਲਏ। ਮੇਰੇ ਦੋਸਤ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਜਦੋਂ ਬੱਚੇ ਦਾ ਜਨਮ ਹੋਇਆ ਤਾਂ ਮੇਰੇ ਮੂੰਹੋ ਇਹੀ ਨਿਕਲਿਆ ਕਿ “ਹੇ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਸਾਇੰਸ ਜਿੰਨ੍ਹੀ ਮਰਜੀ ਤਰੱਕੀ ਕਰ ਲਵੇ, ਪਰ ਤੇਰੇ ਹੁਕਮੋ ਵਗੈਰ ਪੱਤਾ ਨਹੀਂ ਹਿੱਲ ਸਕਦਾ।” ਡਾਕਟਰਾਂ ਨੇ ਕੁੜੀ ਦੱਸੀ, ਪਰ ਹੋਇਆ ਮੇਰੇ ਦੋਸਤ ਦੇ ਘਰ ਮੁੰਡਾ। ਇਸ ਗੱਲ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਹੀ ਮੇਰੇ ਮਨ ਵਿੱਚ ਇਸ ਉੱਪਰ ਲਿਖਣ ਦਾ ਵਿਚਾਰ ਆਇਆ ਕਿ ਇਹੋ ਜਿਹੇ ਕਿੰਨੇ ਕੇਸ ਹੋਰ ਹੋਏ ਹੋਣਗੇ। ਕਿੰਨ੍ਹੇ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਧੀਆਂ ਨੂੰ ਕਤਲ ਕਰਨ ਲੱਗਿਆਂ ਆਪਣੇ ਪੁੱਤ ਵੀ ਕਤਲ ਕੀਤੇ ਹੋਣਗੇ ਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਇਦ ਇੱਕ ਧੀ ਨੂੰ ਵੀ ਤਰਸਦੇ ਰਹੇ ਹੋਣਗੇ। ਇਸ ਲਈ ਮੈਂ ਤਾਂ ਇਹੀ ਕਹਾਂਗਾ ਰੱਬ ਜੋ ਦਾਤ ਸਾਡੀ ਝੋਲੀ ਪਾਉਂਦਾ ਉਹਨੂੰ ਹੱਸ ਕੇ ਕਬੂਲ ਕਰੋ। ਧੀਆਂ-ਪੁੱਤਰਾਂ ਦੇ ਚੱਕਰਾਂ ਵਿੱਚ ਕਿਤੇ ਦੋਵਾਂ ਵੱਲੋਂ ਹੀ ਝੋਲੀ ਖਾਲੀ ਨਾ ਰਹਿ ਜਾਵੇ। ਰੱਬ ਦਾ ਸ਼ੁਕਰ ਕਰਨਾ ਸਿੱਖੋ। ਜੇ ਬਦਲ ਸਕਦੇ ਹੋ ਤਾਂ ਆਸੇ-ਪਾਸੇ ਦਾ ਮਹੌਲ ਬਦਲੋ ਜਿਹੜਾ ਕੁੜੀਆਂ ਦਾ ਜੀਣਾ ਹਾਰਾਮ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਬਦਲੋ ਉਹਨਾਂ ਸਮਾਜਿਕ ਕੁਰੀਤੀਆਂ ਨੂੰ ਜਿਹੜੀਆਂ ਧੀਆਂ ਵਾਰੇ ਗਲਤ ਫੈਸਲਾ ਲੈਣ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ। ਬਾਕੀ ਬਹੁਤੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਦਾ ਵੀ ਕੋਈ ਫਾਇਦਾ ਨਹੀਂ। ਕਿਉਂਕਿ ਜਿਹੜੇ ਗੁਰੂ ਦੀ ਨਹੀਂ ਮੰਨਦੇ ਉਹਨਾਂ ਹੋਰ ਕਿਸੇ ਦੀ ਕੀ ਮੰਨਣੀ ਹੋਈ। ਪਰ ਫਿਰ ਵੀ ਦੁਬਾਰਾ ਇਹਨਾਂ ਜ਼ਰੂਰ ਆਖਾਂਗਾ ਕਿ ਰੱਬ ਦੀ ਜੋ ਵੀ ਦਾਤ ਹੈ ਉਸ ਨੂੰ ਕਬੂਲ ਕਰੋ। ਲੋੜ ਤੋਂ ਜਿ਼ਆਦਾ ਸਿਆਣੇ ਬਨਣ ਦੀ ਕੋਸਿ਼ਸ਼ ਨਾ ਕਰੀਏ। ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਧੀਆਂ ਨੂੰ ਨਫ਼ਰਤ ਕਰਨ ਵਾਲਿਓ, ਤੁਸੀਂ ਪੁੱਤ ਵੀ ਆਪਣੇ ਹੱਥੀਂ ਕਤਲ ਕਰਵਾਉਂਗੇ।

****

"ਅੱਗ ਲੱਗੀ ਜਗਰਾਵੀਂ,ਧੂੰਆਂ ਨਿਕਲੇ ਬੋਪਾਰਾਵੀਂ" ਬਨਾਮ ਪੰਜਾਬ..........ਲੇਖ਼ / ਮਨਦੀਪ ਖੁਰਮੀ ਹਿੰਮਤਪੁਰਾ

ਅਜੋਕੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਉਲਝੇ ਸਮਾਜਿਕ ਤਾਣੇ ਬਾਣੇ 'ਤੇ ਠੰਢਾ ਜਿਹਾ ਹਾਉਕਾ ਲਏ ਬਗੈਰ ਕੁਝ ਵੀ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ। ਜਦ ਸੋਚਾਂ ਦੇ ਘੋੜੇ ਆਪਣੀ ਜੰਮਣਭੂਮੀ ਵੱਲ ਭੱਜਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਧਾਹ ਜਿਹੀ ਨਿਕਲ ਜਾਂਦੀ ਐ। ਉਹ ਦਿਨ ਯਾਦ ਆ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਜਦੋਂ ਬਚਪਨ 'ਚ ਕੋਠਿਆਂ ਦੀਆਂ ਛੱਤਾਂ 'ਤੇ ਮੰਜੇ ਡਾਹ ਕੇ ਸੌਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਅੱਧੀ ਅੱਧੀ ਰਾਤ ਤੱਕ ਬੁਝਾਰਤਾਂ ਬੁੱਝਣ ਦੇ ਆਹਰ ਲੱਗੇ ਰਹਿੰਦੇ ਸੀ। ਇੱਕ ਬੁਝਾਰਤ ਵਾਰ ਵਾਰ ਚੇਤੇ ਆਉਂਦੀ ਹੈ ਕਿ "ਅੱਗ ਲੱਗੀ ਜਗਰਾਵੀਂ, ਧੂੰਆਂ ਨਿਕਲੇ ਬੋਪਾਰਾਵੀਂ"।

ਬੇਸ਼ੱਕ ਇਸ ਬੁਝਾਰਤ ਦੇ ਅਰਥ ਹੋਰ ਸਨ ਪਰ ਅੱਜ ਜਦੋਂ ਵੀ ਕਿਤੇ ਉਹ ਦਿਨ ਚੇਤੇ ਆਉਂਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਮੈਂ ਇਸ ਬੁਝਾਰਤ ਦੇ ਆਪਣੇ ਹੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਅਰਥ ਕਰਨ ਬੈਠ ਜਾਦਾ ਹਾਂ। ਜੇ ਅੱਜ ਮੈਨੂੰ ਕੋਈ ਇਹੀ ਬੁਝਾਰਤ ਪਾਵੇ ਤਾਂ ਮੈਂ ਪਹਿਲਾਂ ਵਾਂਗ ਅਰਥ ਕਰਦਾ ਹੋਇਆ ਇਹ ਨਹੀਂ ਕਹਾਂਗਾ ਕਿ "ਹੁੱਕਾ", ਹੁਣ ਮੈਂ ਕਹਾਂਗਾ ਕਿ "ਪੰਜਾਬ"। 

ਜੇ ਅਰਥਾਂ ਨਾਲ ਸਹਿਮਤ ਨਹੀਂ ਹੋ ਤਾਂ ਸੁਣੋ ਕਿ ਬੁਝਾਰਤ ਦਾ ਜਵਾਬ "ਪੰਜਾਬ" ਕਿਵੇਂ ਹੋਇਆ। ਇੱਕ ਸੰਤ ਜੀ ਦੀ ਹੱਤਿਆ ਆਸਟਰੀਆ 'ਚ ਹੋਈ ਜਾਣੀਕਿ ਅੱਗ ਆਸਟਰੀਆ 'ਚ ਲੱਗੀ ਪਰ ਉਹਦਾ ਧੂੰਆਂ ਸੱਤ ਸਮੁੰਦਰੋਂ ਪਾਰ ਪੰਜਾਬ 'ਚ ਨਿਕਲਿਆ। ਧੂੰਆਂ ਵੀ ਗੱਲੀਂ ਬਾਤੀਂ ਨਹੀਂ ਨਿਕਲਿਆ, ਸਕੂਟਰ ਸੜੇ, ਬੱਸਾਂ ਟਰੱਕ ਸੜੇ, ਰੇਲਾਂ ਸੜੀਆਂ। ਸੈਂਕੜੇ ਕਰੋੜਾਂ ਦਾ ਮਾਲੀ ਨੁਕਸਾਨ ਹੋਇਆ, ਜੋ ਬੇਕਸੂਰੇ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਪੁੜੇ ਸੇਕੇ ਗਏ ਉਹ ਵੱਖਰੇ...! ਅੱਗ ਲੱਗੀ ਰਹੀ, ਧੂੰਆਂ ਨਿਕਲਦਾ ਰਿਹਾ, ਧਰਮ ਦੇ ਨਾਂਅ 'ਤੇ ਹੈਵਾਨੀਅਤ ਦਾ ਤਾਂਡਵ ਨਾਚ ਹੁੰਦਾ ਰਿਹਾ ਪਰ ਲੱਗੀ ਅੱਗ ਉੱਪਰ ਸਿਆਣਪ ਦੀਆਂ ਬੂੰਦਾਂ ਪਾਉਣ ਬਦਲੇ ਪੰਜਾਬ ਦਾ 'ਬੱਦਲ' ਚੋਣਾਂ 'ਚ ਉਲਝਿਆ ਰਿਹਾ। ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਵੀ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀਆਂ ਧਾਰਮਿਕ ਭਾਵਨਾਵਾਂ 'ਭੜਕਾਉਣ' ਦੇ ਨਾਂਅ 'ਤੇ ਲੱਗੀ ਅੱਗ ਦਾ ਧੂੰਆਂ ਅੱਜ ਵੀ ਪੰਜਾਬ 'ਚੋਂ ਨਿਰੰਤਰ ਨਿੱਕਲੀ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਜਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਵਿਆਨਾ ਕਾਂਡ ਨੇ ਪੰਜਾਬ 'ਚ ਰਵੀਦਾਸੀਆਂ ਅਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਦੋ ਧੜੇ ਪੈਦਾ ਕਰ ਦਿੱਤੇ ਹਨ ਬਿਲਕੁਲ ਉਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੀ ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਪੰਜਾਬ ਸਿੱਖਾਂ ਅਤੇ ਪ੍ਰੇਮੀਆਂ 'ਚ ਵੀ ਵੰਡਿਆ ਜਾ ਚੁੱਕਾ ਹੈ। ਬੀਤੇ ਦਿਨੀਂ ਫੇਰ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਸਿਰਸਾ ਡੇਰੇ ਦੇ ਪ੍ਰੇਮੀਆਂ ਨੇ ਜੋ ਹੜਦੁੰਗ ਮਚਾਇਆ... ਬੱਸਾਂ ਫੂਕੀਆਂ, ਰੇਲਾਂ ਫੂਕੀਆਂ।। ਇੱਥੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਸਰਕਾਰੀ ਦਫਤਰਾਂ ਚੋਂ ਵੀ ਅੱਗ ਦੇ ਲਾਂਬੂ ਨਿਕਲਦੇ ਦੇਖੇ ਗਏ। ਪੰਜਾਬ ਨਿਰੰਤਰ ਰਾਜਨੀਤਕ ਕਸਮਕਸ਼ ਵਿਚਕਾਰ ਸੜਦਾ ਭੁੱਜਦਾ ਰਿਹਾ। ਪਹਿਲਾਂ ਬੇਸ਼ੱਕ ਸੇਕ ਨਾ ਲੱਗਿਆ ਹੋਵੇ ਪਰ ਬਾਦਲ ਪਰਿਵਾਰ ਨੂੰ ਇਸ ਵਾਰ ਲੱਗੀ ਅੱਗ ਦਾ ਕਾਫੀ ਸੇਕ ਲੱਗਿਆ ਕਿਉਂਕਿ ਇਸ ਅੱਗ ਨਾਲ ਉਹਨਾਂ ਦੀਆਂ 'ਆਰਬਿਟ' ਬੱਸਾਂ ਵੀ ਧੁਆਂਖੀਆਂ ਗਈਆਂ। ਉਹ ਵੀ ਵੇਲਾ ਸੀ ਜਦੋਂ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੀ ਹਾਜਰੀ Ḕਚ ਸਿਹਤ ਖਰਾਬੀ ਦੇ ਨਾਂ Ḕਤੇ ਕੁਰਸੀ ਉੱਪਰ ਬੈਠਦੇ ਰਹੇ ਬਾਦਲ ਸਾਬ੍ਹ ਸਰਸੇ ਵਾਲੇ ਬਾਬੇ ਅੱਗੇ ਚੌਂਕੀ ਭਰਨ ਗਏ ਪਿਉ ਪੁੱਤ ਭੁੰਜੇ ਬੈਠੇ ਸਨ। ਸ਼ਾਇਦ ਪਹਿਲੀਆਂ ਅੱਗਾਂ ਨਾਲ ਬਾਦਲ ਸਾਬ੍ਹ ਦਾ ਨਿੱਜੀ ਨੁਕਸਾਨ ਨਹੀਂ ਸੀ ਹੋਇਆ ਪਰ ਹੁਣ Ḕਆਪਣੇ ਲੱਗੀ ਅੱਗ ਤੇ ਹੋਰਾਂ ਦੇ ਬਸੰਤਰḔ ਦਾ ਦੁੱਖ ਸਹਿੰਦਿਆਂ ਛੋਟੇ ਬਾਦਲ ਸਾਬ੍ਹ ਵੱਖਰਾ ਕਨੂੰਨ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਵੀ ਪੱਬਾਂ ਭਾਰ ਹੋ ਗਏ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਵਿਵਸਥਾ ਹੋਵੇਗੀ ਕਿ ਜੋ ਵੀ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਅੱਗ ਦੀ ਖੇਡ ਖੇਡੇਗਾ ਉਹੀ ਉਸਦੀ ਭਰਪਾਈ ਕਰੇਗਾ। ਇਹਨਾ ਕਾਂਡਾਂ ਦਾ ਪੰਜਾਬ ਦੀਆਂ ਦੋ ਮੁੱਖ ਰਾਜਨੀਤਕ ਪਾਰਟੀਆਂ ਨੇ ਭਰਪੂਰ ਲਾਹਾ ਲਿਆ, ਆਪਣੀ ਵੋਟਾਂ ਦੀ ਖੁੱਦੋ ਖੂੰਡੀ ਖੇਡਦਿਆਂ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਸਿਰ ਗੋਲ ਦਾਗਣ ਦਾ ਕੋਈ ਵੀ ਪਾਰਟੀ ਮੌਕਾ ਨਹੀਂ ਸੀ ਖੁੰਝਣ ਦੇਣਾ ਚਾਹੁੰਦੀ। ਗਰਮ ਗਰਮ ਬਿਆਨਬਾਜੀਆਂ ਕਾਰਨ ਪਿੰਡ ਪਿੰਡ ਸੰਨ 47 ਵਰਗਾ ਮਾਹੌਲ ਬਣ ਗਿਆ। ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਸਿਰ ਪਾਟਦੇ ਰਹੇ। ਇਸ ਅੱਗ 'ਚ ਕਮਲਜੀਤ, ਹਰਮਿੰਦਰ, ਬਲਕਾਰ, ਲਿੱਲੀ ਆਦਿ ਪਤਾ ਹੀ ਨਹੀਂ ਕਿੰਨੇ ਕੁ ਸ਼ਮਸ਼ਾਨਘਾਟ ਦੀ ਰਾਖ 'ਚ ਤਬਦੀਲ ਹੋ ਗਏ। ਨਿਰੰਕਾਰੀ ਕਾਂਡ, ਇੰਦਰਾ ਕਾਂਡ ਤੋਂ ਬਾਦ ਸਿਰਸਾ ਕਾਂਡ ਤੇ ਵਿਆਨਾ ਕਾਂਡ ਕਾਰਨ ਰੰਗੀਂ ਵਸਦਾ ਪੰਜਾਬ ਕੁਰਸੀ ਦੇ ਭੁੱਖਿਆਂ ਦੀਆਂ ਕੁਚਾਲਾਂ ਦੀ ਭੇਂਟ ਚੜ੍ਹਕੇ ਫਿਰਕੂਵਾਦ ਦੀ ਭੱਠੀ ਵਿੱਚ ਪਿਆ ਸੁਲਘ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਸੈਂਕੜੇ ਨਹੀਂ ਹਜਾਰਾਂ ਹੀ ਸਿੱਖ ਅਤੇ ਗੈਰਸਿੱਖ ਬਾਬੇ- ਬਾਬੀਆਂ ਆਪੋ ਆਪਣੇ ਡੇਰਿਆਂ ਰਾਹੀਂ ਸਰਗਰਮ ਹਨ। ਇਸਨੂੰ ਚਿੰਤਾਜਨਕ ਕਿਹਾ ਜਾਵੇ ਜਾਂ ਹਾਸੋਹੀਣਾ ਕਿਹਾ ਜਾਵੇ ਕਿ ਸਿੱਖ ਪੰਥ ਦਾ ਇੱਕ ਜੱਥੇਦਾਰ ਗੁਰਮੀਤ ਰਾਮ ਰਹੀਮ ਸਿੰਘ ਖਿਲਾਫ ਗਰਮ ਬਿਆਨਬਾਜੀ ਕਰਦਾ ਹੋਇਆ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ ਕਿ "ਸਾਧ ਦਾ ਸਿਰ ਕਲਮ ਕਰਕੇ ਲਿਆਉਣ ਵਾਲੇ ਨੂੰ ਸੋਨੇ ਨਾਲ ਤੋਲਿਆ ਜਾਵੇਗਾ।" ਜ਼ੁਲਮ ਖਿਲਾਫ ਡਟ ਕੇ ਨਿਧੜਕ ਪਹਿਰਾ ਦੇਣ ਵਾਲੀ ਸਿੱਖੀ ਨਿੱਜੀ ਮੁਫਾਂਦਾਂ ਦੀ ਭੇਂਟ ਚੜ੍ਹ ਕੇ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਕੀ ਕੀ ਰੰਗ ਵਟਾ ਰਹੀ ਹੈ? ਤਾਂ ਸੋਚਣ ਵਾਲੀ ਗੱਲ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਕੀ ਇੱਕ ਸਿਰ ਲਾਹ ਕੇ ਸਿੱਖੀ ਸਿਰੋਂ ਖਤਰਾ ਟਲ ਜਾਵੇਗਾ? ਪੰਥ ਹਿਤੈਸ਼ੀਆਂ, ਵਿਦਵਾਨਾਂ, ਪ੍ਰਚਾਰਕਾਂ, ਰਾਗੀਆਂ, ਢਾਡੀਆਂ, ਗ੍ਰੰਥੀਆਂ ਅਤੇ ਹਰ ਸਿੱਖ ਨੂੰ ਸਵੈ ਪੜਚੋਲ ਕਰਨੀ ਪਵੇਗੀ ਕਿ ਉਹ ਦਸ਼ਮੇਸ਼ ਪਿਤਾ ਦੇ ਲਾਏ ਸਿੱਖੀ ਦੇ ਬੂਟੇ ਨੂੰ ਭਰਵਾਂ ਛਾਂਦਾਰ ਰੁੱਖ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਕਿੰਨੇ ਕੁ ਸੁਹਿਰਦ ਹਨ? ਗਣਿਤ ਦਾ ਸੁਆਲ ਹੈ ਕਿ 10 ਸੈਂਟੀਮੀਟਰ ਰੇਖਾ ਜਾਂ ਲਕੀਰ ਨੂੰ ਛੋਟੀ ਦਿਖਾਉਣ ਲਈ ਤੁਸੀਂ ਕੀ ਕਰੋਗੇ? ਜੇਕਰ ਇਹੀ ਸੁਆਲ ਸਿਰ ਕਲਮ ਕਰਨ ਬਦਲੇ ਸੋਨੇ ਨਾਲ ਤੋਲਣ ਦਾ ਬਿਆਨ ਦੇਣ ਵਾਲੇ ਜੱਥੇਦਾਰ ਸਾਬ੍ਹ ਨੂੰ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਤਾਂ ਸ਼ਾਇਦ ਉਹ ਆਪਣੀ ਉੱਚ ਸੂਝ ਦਾ ਦਿਖਾਵਾ ਕਰਦੇ ਹੋਏ 10 ਸੈਂਟੀਮੀਟਰ ਨੂੰ ਛੋਟਾ ਦਿਖਾਉਣ ਲਈ ਵਰਕਾ ਹੀ ਪਾੜ ਦੇਣਾ ਮੁਨਾਸਿਬ ਸਮਝਦੇ। ਜਦੋਂਕਿ ਇਸ ਸਵਾਲ ਦਾ ਜੁਆਬ ਇਹ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ 10 ਸੈਂਟੀਮੀਟਰ ਲਕੀਰ ਦੇ ਬਰਾਬਰ 15 ਜਾਂ 20 ਸੈਂਟੀਮੀਟਰ ਲਕੀਰ ਖਿੱਚ ਦਿਓ ਤਾਂ ਉਹ ਲਕੀਰ ਆਪਣੇ ਆਪ ਹੀ ਛੋਟੀ ਦਿਖਾਈ ਦੇਣ ਲੱਗੇਗੀ। ਹੁਣ ਸੁਆਲ ਇਹ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸਿੱਖੀ ਲਈ ਖਤਰਾ ਪੈਦਾ ਹੋਏ 'ਦੱਸੇ' ਜਾਂਦੇ ਡੇਰਾਵਾਦ ਦੀ ਲਕੀਰ ਨੂੰ ਛੋਟਾ ਦਿਖਾਉਣ ਲਈ ਬਗੈਰ ਗਰਮ ਬਿਆਨਬਾਜੀ ਕਰਨ ਦੇ ਸਾਡੇ ਜੱਥੇਦਾਰਾਂ ਦੀ ਫੌਜ਼ ਨੇ ਕੀ ਕੀਤਾ ਹੈ?

ਸਰਸਰੀ ਜਿਹੀ ਨਿਗਾ ਮਾਰੀ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਪੰਜਾਬ 'ਚ ਧਰਮ ਦੇ ਨਾਂ 'ਤੇ ਹੋਏ 'ਦੰਗਿਆਂ' ਨੂੰ ਠੱਲ੍ਹਣ ਜਾਂ ਹਾਲਾਤਾਂ ਨੂੰ ਸਿਆਣਪ ਭਰਿਆ ਮੋੜਾ ਦੇਣ ਲਈ ਕਿਸੇ ਵੀ ਧਾਰਮਿਕ ਜਾਂ ਰਾਜਨੀਤਕ ਆਗੂ ਨੇ ਦਲੀਲਬਾਜੀ ਸਹਿਤ ਗੱਲ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ ਬਜਾਏ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਪੁੱਤਾਂ ਨੂੰ ਬਲਦੀ ਦੇ ਬੂਥੇ ਦੇਣ ਤੋਂææææ। ਜੇਕਰ ਸਾਡੇ ਜੱਥੇਦਾਰ ਸਹਿਬਾਨ ਸਚਮੁੱਚ ਹੀ ਦਸਮ ਪਿਤਾ ਜੀ ਦੇ ਪਾਏ ਪੂਰਨਿਆਂ Ḕਤੇ ਚੱਲਣ ਦੇ ਦਾਅਵੇ ਕਰਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਕਿਸੇ ਦੇ ਪੁੱਤਾਂ ਨੂੰ ਸੋਨੇ ਨਾਲ ਤੋਲਣ ਦਾ ਲਾਲਚ ਦੇਣ ਦੀ ਬਜਾਏ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਆਪਣੇ ਪੁੱਤਰਾਂ ਨੂੰ ਸਰਸੇ ਜਾਂ ਸਲਾਬਤਪੁਰੇ ਵੱਲ ਨੂੰ ਚਾਲਾ ਪੁਆਉਂਦੇ। ਜਿਸ ਦੇ ਦੋ ਫਾਇਦੇ ਹੋਣੇ ਸਨ, ਇੱਕ ਤਾਂ ਖੁਦ ਦੇ ਪੁੱਤਰਾਂ ਦੀ ਅਜਾਇਬ ਘਰ Ḕਚ ਫੋਟੋ ਲੱਗ ਜਾਣੀ ਸੀ ਤੇ ਦੂਜਾ ਫਾਇਦਾ ਇਹ ਹੋਣਾ ਸੀ ਕਿ ਸੋਨਾ ਘਰ ਦਾ ਘਰ ਹੀ ਰਹਿ ਜਾਣਾ ਸੀ।

ਮੈਂ ਕਿਸੇ ਵੀ ਡੇਰੇਦਾਰ ਬਾਬੇ ਦੀ ਵਕਾਲਤ ਨਹੀਂ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸਗੋਂ ਕਰੋੜਾਂ ਰੁਪਏ ਦੇ ਲਾਹੇ ਦੇ ਬਜਟ ਵਾਲੀ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਕਮੇਟੀ ਤੋਂ ਜਵਾਬ ਦੀ ਆਸ ਰੱਖੂੰਗਾ ਕਿ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਜੱਥੇਦਾਰਾਂ, ਪ੍ਰਚਾਰਕਾਂ ਦੀ ਤਨਖਾਹਦਾਰ ਫ਼ੌਜ ਨੇ ਸਿੱਖ ਪੰਥ ਦੀ ਬੜੌਤਰੀ ਲਈ ਕੀ ਕੀਤਾ ਹੈ ਬਜਾਏ ਡੇਰੇਦਾਰਾਂ ਦੀਆਂ ਖਾਮੀਆਂ ਲੱਭਣ ਤੇ ਭੰਡਣ ਤੋਂ। ਗੱਲ ਇਸ ਤੋਂ ਅੱਗੇ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਾਂ, ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਇੱਕ ਜੱਥੇਦਾਰ ਜੀ ਦੇ ਬਿਆਨ ਦੀ ਫਰੋਲਾ- ਫਰੋਲੀ ਕਰਨੀ ਚਾਹੂੰਗਾ। ਗੱਲ ਉਹਨਾਂ ਦਿਨਾਂ ਦੀ ਹੈ ਜਦੋਂ ਸਰਸੇ ਵਾਲੇ ਬਾਬੇ ਤੋਂ 'ਮਾਫੀ' ਮੰਗਵਾਉਣਾ ਹੀ ਸਾਰਿਆਂ ਲਈ 'ਵੱਕਾਰ ਦਾ ਸੁਆਲ' ਜਿਹਾ ਬਣਿਆ ਪਿਆ ਸੀ। ਬਾਬੇ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ, "ਜੇ ਮੈਥੋਂ ਗਲਤੀ ਹੋਈ ਹੈ ਤਾਂ ਮੈਂ ਇਸ ਬਦਲੇ ਦਸ਼ਮੇਸ਼ ਪਿਤਾ ਤੋਂ ਮਾਫੀ ਮੰਗਦਾ ਹਾਂ।" ਪਰ ਇਸ ਬਦਲੇ ਜੱਥੇਦਾਰ ਜੀ ਦਾ ਸਿਆਣਪ ਭਰਿਆ ਬਿਆਨ ਸੀ ਕਿ, "ਦਸਮ ਪਿਤਾ ਤੋਂ ਮਾਫੀ ਮੰਗਣ ਲਈ ਉੱਪਰ ਜਾਣਾ ਪਵੇਗਾ।" ਇਸ ਗੱਲ ਨੇ ਉਸ ਜੱਥੇਦਾਰ ਜੀ ਦੀ ਸਿਆਣਪ 'ਤੇ ਤਾਂ ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਚਿੰਨ੍ਹ ਲਾਇਆ ਹੀ ਹੈ ਸਗੋਂ ਇਹ ਵੀ ਸੋਚਣ ਲਈ ਮਜ਼ਬੂਰ ਕੀਤਾ ਕਿ ਇੱਕ ਪਾਸੇ ਤਾਂ ਅਸੀਂ ਅਰਦਾਸ ਕਰਨ ਵੇਲੇ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬਾਨਾਂ ਨੂੰ 'ਹਾਜ਼ਰ- ਨਾਜ਼ਰ' ਮੰਨਦੇ ਹਾਂ।

"ਦਸਵਾਂ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਸਾਹਿਬ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਸਭ ਥਾਈਂ ਹੋਇ ਸਹਾਇ।"

ਦੂਸਰੇ ਪਾਸੇ ਸਾਡੇ ਸਿਆਣੇ ਜੱਥੇਦਾਰ ਜੀ ਅਜਿਹੀ ਬਿਆਨਬਾਜ਼ੀ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ ਜਿਸ ਤੋਂ ਇਹੀ ਅੰਦਾਜ਼ਾ ਲਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਖੁਦ ਵੀ ਦਸਮ ਪਿਤਾ ਨੂੰ ਪ੍ਰਲੋਕ ਸਿਧਾਰ ਗਏ ਹੀ ਸਮਝ ਰਿਹਾ ਹੈ ਤਾਂਹੀਉਂ ਉਹ ਸਰਸੇ ਵਾਲੇ ਬਾਬੇ ਨੂੰ ਮਾਫੀ ਮੰਗਣ ਲਈ 'ਉੱਪਰ' ਜਾਣ ਦੀ ਸਲਾਹ ਦੇ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਨੇ ਆਪਣਾ ਪਸਾਰਾ ਦੁਨੀਆ ਦੇ ਹਰ ਕੋਨੇ 'ਚ ਕਰ ਲਿਆ ਹੈ ਪਰ ਇਹ ਬਦਕਿਸਮਤੀ ਵੀ ਕਹੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ ਂਕਿ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਰਾਜਨੀਤੀ 'ਤੇ ਕਾਬਜ਼ ਪਰਿਵਾਰ ਵੱਲੋਂ ਪੁੱਟੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ 'ਕਿਸਮਤ ਪੁੜੀਆਂ' ਹੀ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਸਰਵਉੱਚ ਸੰਸਥਾ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ, ਜੱਥੇਦਾਰ ਸਾਬ੍ਹ ਦੀ ਨਿਯੁਕਤੀ ਜਾਂ 'ਰਾਹ ਦਿਖਾਉਣ' ਦਾ ਅਸਲ ਆਧਾਰ ਹਨ। ਚੰਗੇ ਭਲੇ ਦਿਮਾਗਾਂ ਵਾਲੇ 'ਵਿਦਵਾਨ' ਖੁੱਲ੍ਹ ਕੇ ਅੱਗੇ ਨਹੀਂ ਆ ਰਹੇ ਜੋ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੀਆਂ ਸਿੱਖਿਆਵਾਂ ਨੂੰ ਹੂਬਹੂ ਲੋਕਾਂ ਅੱਗੇ ਪ੍ਰਸਾਰਿਤ ਕਰ ਸਕਣ। ਜੇ ਅਜਿਹਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਲੋਕ ਆਪਣੇ ਆਪ ਹੀ ਡੇਰਿਆਂ 'ਤੇ ਨੱਕ ਰਗੜਨ ਨਾਲੋਂ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੀ ਤਾਬਿਆ 'ਚ ਬੈਠਣਾ ਬਿਹਤਰ ਸਮਝਣਗੇ। ਪਰ ਅਜਿਹਾ ਨਾ ਤਾਂ ਹੋਇਆ ਹੈ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਹੋਣਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਜੇ ਅਜਿਹਾ ਹੋ ਜਾਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਧਰਮ ਦੇ ਨਾਂਅ 'ਤੇ ਹੁੰਦੀ ਰਾਜਨੀਤੀ ਦੇ ਸਿਪਾਹਸਲਾਰਾਂ ਦੇ ਠੂਠੇ ਮੂਧੇ ਵੱਜ ਜਾਣਗੇ। ਆਓ ਹੁਣ ਗੱਲ ਕਰੀਏ ਪੁਣਛਾਣ ਦੀ.....! ਸਰਸੇ ਵਾਲੇ ਬਾਬੇ ਦਾ ਚਰਚਿਤ 'ਸਲਾਬਤਪੁਰਾ ਕਾਂਡ' ਮੇਰੇ ਪੰਜਾਬ ਰਹਿੰਦਿਆਂ ਵਾਪਰਿਆ। ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ਤੋਂ ਹੁਕਮਨਾਮਾ ਜਾਰੀ 'ਕਰਵਾ' ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਕਿ "ਸਰਸੇ ਡੇਰੇ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧ ਰੱਖਣ ਵਾਲਿਆਂ ਦਾ ਸਮਾਜਿਕ ਬਾਈਕਾਟ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ।" ਬਾਈਕਾਟ ਵੀ ਇਸ ਕਦਰ ਹੋਇਆ ਕਿ ਨੀਲੀਆਂ ਪੱਗਾਂ ਵਾਲੇ ਵੀਰਾਂ ਨੇ ਅਹਿਮ ਰੋਲ ਅਦਾ ਕੀਤਾ ਕਿਉਂਕਿ 'ਬੱਦਲ ਸਾਬ੍ਹ' ਨੂੰ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ 'ਚ ਪ੍ਰੇਮੀਆਂ ਦੀਆਂ ਵੋਟਾਂ ਨਾ ਪੈਣ 'ਤੇ ਮਾਲਵੇ 'ਚੋਂ ਹੋਈ ਹਾਰ ਦਾ ਦੁੱਖ ਵੀ ਰੜਕਾਂ ਪਾ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਬਾਬੇ ਦੇ ਪੈਰੋਕਾਰਾਂ 'ਤੇ 'ਪ੍ਰੇਮੀ' ਹੋਣ ਦਾ ਲੇਬਲ ਲਗਾ ਕੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ਮਸ਼ਾਨਘਾਟਾਂ ਵਿੱਚ ਮੁਰਦੇ ਫੂਕਣ ਦੀ ਵੀ ਮਨਾਹੀ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਹੈ। ਇਜ਼ਾਜਤ ਬਦਲੇ ਸ਼ਰਤ ਇਹ ਹੈ ਕਿ "ਸਿੱਖ ਪੰਥ 'ਚ ਆ ਜਾਉ ਸਿਰੋਪੇ ਲੈ ਕੇ।" ਮਜਬੂਰੀਆਂ ਦੇ ਮਾਰੇ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਸਿਰੋਪੇ ਗਲਾਂ 'ਚ ਪੁਆਉਣੇ ਆਰੰਭ ਦਿੱਤੇ। ਨਿੱਤ ਅਖਬਾਰਾਂ ਫੋਟੋਆਂ ਨਾਲ ਭਰੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਕਿ "ਅੱਜ ਫਲਾਣੇ ਪਿੰਡ ਐਨੇ ਪ੍ਰੇਮੀਆਂ ਦੀ ਘਰ ਵਾਪਸੀ।" ਸੁਆਦ ਤਾਂ ਫਿਰ ਹੈ ਜੇ ਉਹਨਾਂ ਹੀ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਹੁਕਮਨਾਮੇ ਦੀ ਆੜ ਹੇਠ ਮਜ਼ਬੂਰ ਕਰਨ ਨਾਲੋਂ ਦਲੀਲਬਾਜੀ ਨਾਲ 'ਵਾਪਸੀ' ਕਰਵਾਈ ਜਾਂਦੀ। ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਗਲਾਂ Ḕਚ ਨਹੀਂ ਸਗੋਂ ਦਿਲਾਂ Ḕਚ ਸਿਰੋਪੇ ਪਾਉਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ। ਬਾਬੇ 'ਤੇ ਚਲਦੇ ਕੇਸਾਂ ਬਾਰੇ ਡੌਂਡੀ ਪਿੱਟੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ, ਉਸ ਦੀਆਂ ਭੈੜਾਂ ਬਾਹਾਂ ਉੱਚੀਆਂ ਕਰ ਕਰ ਕੇ ਗਿਣਾਈਆਂ ਜਾ ਰਹੀਆਂ ਹਨ ਪਰ ਉਸਦੇ ਚੰਗੇ ਕੰਮਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਫੀਸਦੀ ਵੀ ਜ਼ਿਕਰ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਜਦੋਂ ਤਖਤਾਂ ਦੇ ਜੱਥੇਦਾਰ ਸਾਬ੍ਹ ਹੀ ਉੱਪਰਲੇ ਸਾਹਿਬਾਂ ਦੀਆਂ 'ਘੁਰਕੀਆਂ' ਸਹਿ ਕੇ ਚੁੱਪ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਆਪਾਂ ਐਵੇਂ ਹੀ ਕਿਉਂ ਚੁੱਪ ਬੈਠੀਏ? ਬੇਸ਼ੱਕ ਇਹ ਗੱਲਾਂ ਕਈਆਂ ਨੂੰ ਹਜ਼ਮ ਵੀ ਨਹੀਂ ਆਉਣੀਆਂ ਪਰ ਅੱਜ ਜਦੋਂ ਸਾਡੇ ਜੱਥੇਦਾਰਾਂ, ਸ੍ਰੋਮਣੀ ਕਮੇਟੀ ਦੇ ਆਹਲਾ 'ਸੇਵਾਦਾਰਾਂ' ਨੂੰ ਗੱਡੀਆਂ ਉੱਪਰ ਲਾਲ ਬੱਤੀਆਂ ਲਾ ਕੇ Ḕਹੂ- ਹੂḔ ਕਰਦੇ ਫਿਰਨ ਦਾ ਝੱਲ ਹੀ ਸਾਹ ਨਹੀਂ ਲੈਣ ਦੇ ਰਿਹਾ ਉਦੋਂ ਨਹੀਂ ਦਿਸਦਾ ਕਿ ਸਾਡੇ ਜੱਥੇਦਾਰਾਂ 'ਚੋਂ ਕਿਸੇ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪੰਥ ਦੇ ਕਿਸੇ ਦੁਖੀਏ ਗਰੀਬ ਲਈ ਖੂਨ ਦੀ ਤਿੱਪ ਵੀ ਕਢਵਾਈ ਹੋਵੇ ਜਦੋਂ ਕਿ ਡੇਰਾ ਸਰਸਾ ਦੇ ਸੇਵਾਦਾਰਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ 'ਪਿਤਾ ਜੀ' ਦੇ ਕਹਿਣ 'ਤੇ ਇੰਨਾ ਕੁ ਖੂਨ ਦਾਨ ਕੀਤਾ ਹੈ ਕਿ ਡੇਰੇ ਦਾ ਨਾਂਅ ਗਿੰਨੀਜ ਬੁੱਕ 'ਚ ਦਰਜ਼ ਕਰਵਾ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਪਿੰਡਾਂ ਵਿੱਚ ਗਰੀਬ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਨੂੰ ਰਾਸ਼ਨ ਮੁਫ਼ਤ ਵੰਡਿਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਬਗੈਰ ਦਾਜ ਦਹੇਜ ਤੋਂ ਵਿਆਹ ਵੀ ਡੇਰੇ 'ਚ ਹੀ ਸ਼ਾਦੇ ਢੰਗ ਨਾਲ ਕਰਵਾਏ ਜਾਦੇ ਹਨ। ਬੇਘਰੇ ਪ੍ਰੇਮੀਆਂ ਨੂੰ ਸਿਰ ਲੁਕੋਣ ਲਈ ਘਰ ਵੀ ਨਿਸ਼ਕਾਮ ਸੇਵਾ ਭਾਵਨਾ ਨਾਲ ਬਣਾਕੇ ਦਿੱਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਭਰੂਣ ਹੱਤਿਆ, ਨਸ਼ਾ ਵਿਰੋਧੀ ਮੁਹਿੰਮ, ਰੁੱਖ ਲਗਾਉਣੇ ਆਦਿ ਮੁਹਿੰਮਾਂ ਰਾਹੀਂ ਵੀ ਮੁੜ ਸਰਸਾ ਡੇਰੇ ਦੇ ਪ੍ਰੇਮੀ ਆਪਣੇ 'ਭਾਈਚਾਰੇ' ਦੀ ਮਜ਼ਬੂਤੀ ਦੇ ਰਾਹ 'ਤੇ ਹਨ। ਕੀ ਸਾਡੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਆਗੂ ਨੇ ਅਜਿਹੀ ਹਿੰਮਤ ਕੀਤੀ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਹਰ ਫਿਰਕੇ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਹਿੱਕ ਨਾਲ ਲਾਉਣ ਦਾ ਦਾਅਵਾ ਕਰ ਸਕੇ.... ਹਰਗਿਜ਼ ਨਹੀਂ। ਜਦੋਂਕਿ ਅੱਜ ਲੋੜ ਹੈ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਦਿਨ ਬ ਦਿਨ ਲੱਗ ਰਹੇ ਨਵੇਂ ਤੋਂ ਨਵੇਂ ਲਾਬੂੰਆਂ ਨੂੰ ਸਦਭਾਵਨਾ ਵਿੱਚ ਬਦਲਿਆ ਜਾਵੇ। ਪਰ ਸੁਹਿਰਦ ਤੇ ਸੂਝਵਾਨ ਆਗੂਆਂ ਦੀ ਘਾਟ ਹੀ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਸ਼ਾਂਤੀ ਦੇ ਰਾਹ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਰੋੜਾ ਹੈ। ਜੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਹੀ ਅੱਗਾਂ ਲਾਉਣ ਵਾਲਾ ਸਮਾਨ ਮੌਜੂਦ ਪਿਆ ਹੈ ਤਾਂ ਪੰਜਾਬ ਅੰਦਰ ਉਹਨਾਂ ਅੱਗਾਂ ਨੂੰ ਬੁਝਾਉਣ ਵਾਲਾ ਸਮਾਨ ਵੀ ਮੌਜੂਦ ਹੈ ਪਰ ਬੁਝਾਉਣ ਦੀ ਬਜਾਏ ਅੱਗਾਂ ਲਾਉਣ ਵਾਲੇ ਸਮਾਨ ਵੱਲ ਹੀ ਹਰ ਕਿਸੇ ਦਾ ਧਿਆਨ ਕੇਂਦਰਿਤ ਹੈ। ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਜੇ ਕਿਸੇ ਮੂਰਖ ਹੱਥ ਸ਼ਹਿਦ ਆ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਵੀਹਾਂ ਨੂੰ 'ਮੋਕ' ਲਾ ਦੇਊ, ਪਰ ਜੇ ਕਿਸੇ ਸਿਆਣੇ ਹੱਥ ਜ਼ਹਿਰ ਵੀ ਆਜੇ ਤਾ ਉਹ ਜ਼ਹਿਰ ਨੂੰ ਮਾਰ ਕੇ ਦਵਾਈ ਵਜੋਂ ਕਈਆਂ ਦੀ ਜਾਨ ਬਚਾ ਵੀ ਸਕਦੈ। ਭਵਿੱਖ ਤੋਂ ਆਸ ਕਰਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਕੋਈ ਨਾ ਕੋਈ ਸਿਆਣਾ ਵੈਦ ਸਿਵਿਆਂ ਦੇ ਰਾਹ ਤੁਰੇ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਫੁੱਲਾਂ ਲੱਦੇ ਬਾਗਾਂ ਦਾ ਰਾਹ ਦਿਖਾਉਣ ਜਰੂਰ ਆਵੇਗਾ। ਨਹੀਂ ਤਾਂ 'ਅੱਗ ਲੱਗੀ ਜਗਰਾਵੀਂ, ਧੂੰਆਂ ਨਿਕਲੇ ਬੋਪਾਰਾਵੀਂ' ਦੇ ਅਰਥ ਪਹਿਲਾਂ ਵਾਂਗ ਹੀ ਹਵਾ 'ਚ ਲਟਕਦੇ ਰਹਿਣਗੇ।

ਪੜਿਆ-ਲਿਖਿਆ ਤਬਕਾ ਬਨਾਮ ਅੰਧਵਿਸ਼ਵਾਸ.......... ਲੇਖ਼ / ਨਿਸ਼ਾਨ ਸਿੰਘ ਰਾਠੌਰ

ਭਾਰਤੀ ਸਮਾਜ ਵਿਚ ਫ਼ੈਲੇ ਅੰਧਵਿਸ਼ਵਾਸਾਂ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰਦਿਆਂ 3 ਨਿੱਕੀਆਂ-ਨਿੱਕੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਮੇਰੇ ਜਿਹਨ ਵਿਚ ਆ ਰਹੀਆਂ ਹਨ ਪਹਿਲਾਂ ਇਹ ਆਪਣੇ ਪਾਠਕਾਂ ਨਾਲ ਸਾਂਝੀਆਂ ਕਰਨਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਸਮਝਦਾ ਹਾਂ ਬਾਕੀ ਲੇਖ ਬਾਰੇ ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਵਿਚਾਰ-ਚਰਚਾ ਕਰਾਂਗਾ। ਪਹਿਲੀ ਕਹਾਣੀ ਮੇਰੇ ਦਾਦਾ ਜੀ ਸ੍ਰ: ਸ਼ਬੇਗ ਸਿੰਘ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਤਕਰੀਬਨ 20 ਕੂ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਸੁਣਾਈ ਸੀ ਜਦੋਂ ਮੈਂ 9 ਸਾਲ ਦਾ ਸਾਂ ਤੇ ਚੋਥੀ ਜਮਾਤ ਵਿਚ ਪਿੰਡ ਦੇ ਸਕੂਲ ਵਿਚ ਹੀ ਪੜਦਾ ਸੀ।

ਬਾਪੂ ਜੀ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਨਾਲ ਦੇ ਪਿੰਡ ਸਿੰਘਪੁਰਾ ਦੇ ਸਰਪੰਚ ਗੁਰਨਾਮ ਸਿੰਘ ਦੇ ਬਾਪੂ ਦੇ ਰੋਟੀ ਖਾਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦੰਦਾਂ ਵਿਚ ਦਰਦ ਹੋਣ ਲੱਗ ਜਾਇਆ ਕਰੇ। ਇਸ ਲਈ ਉਹ ਹਰ ਰੋਜ ਰੋਟੀ ਖਾਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਆਪਣੀ ਨੂੰਹ ਤੋਂ ਝਾੜੂ ਦੇ (ਡੱਕੇ) ਤੀਲੇ ਦੀ ਮੰਗ ਕਰਿਆ ਕਰੇ। ਬਾਪੂ ਦੀ ਨੂੰਹ ਰੋਟੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦੂਜੀ ਵਾਰ ਤੀਲਾ ਦੇਣ ਜਾਇਆ ਕਰੇ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕਈ ਦਿਨ ਬੀਤ ਗਏ ਤੇ ਨੂੰਹ ਨੇ ਥਾਲੀ ਦੇ ਵਿਚ ਰੋਟੀ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਇੱਕ ਤੀਲਾ ਰੱਖਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਹੁਣ ਬਾਪੂ ਜੀ ਰੋਟੀ ਖਾ ਕੇ ਤੀਲੇ ਨਾਲ ਆਪਣੇ ਦੰਦ ਸਾਫ਼ ਕਰ ਲਿਆ ਕਰੇ। ਕਈ ਸਾਲ ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਚੱਲਦਾ ਰਿਹਾ ਤੇ ਇੱਕ ਦਿਨ ਬਾਪੂ ਜੀ ਚਲਾਣਾ ਕਰ ਗਏ।

ਬਾਪੂ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵੀ ਨੂੰਹ ਨੇ ਘਰ ਵਿਚ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੇ ਵਿਅਕਤੀ (ਆਪਣੇ ਪਤੀ) ਦੀ ਥਾਲੀ ਵਿਚ ਤੀਲਾ ਰੱਖਣਾ ਜਾਰੀ ਰੱਖਿਆ। ਜਦੋਂ ਉਸ ਦੇ ਪਤੀ ਨੇ ਪੁੱਛਿਆ ਤਾਂ ਨੂੰਹ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ, “ ਬਾਪੂ ਜੀ ਦੇ ਨਮਿੱਤ ਇਹ ਤੀਲਾ ਰੱਖਿਆ ਹੈ ਤਾਂ ਪਤੀਦੇਵ ਚੁੱਪ ਕਰ ਗਏ।” ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕਈ ਸਾਲ ਬੀਤ ਗਏ। 

ਜਦੋਂ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਮੁੰਡਾ ਵਿਆਹਿਆ ਗਿਆ ਤਾਂ ਨਵੀਂ ਆਈ ਨੂੰਹ ਨੂੰ ਵੀ ਇਹੀ ਸਮਝਾਇਆ ਗਿਆ ਕਿ ਥਾਲੀ ਵਿਚ ਰੋਟੀ ਦੇ ਨਾਲ ਤੀਲਾ ਰੱਖਣ ਦਾ ਆਪਣੇ ਘਰ ਵਿਚ ਰਿਵਾਜ ਹੈ। ਉਹ ਵਿਚਾਰੀ ਵੀ ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕਰਨ ਲੱਗੀ। ਹਰ ਰੋਜ ਨਵੇਂ ਤੀਲੇ ਰੱਖ ਰੱਖਕੇ ਹਫ਼ਤੇ ਦੋ ਹਫ਼ਤੇ ਬਾਅਦ ਹੀ ਝਾੜੂ ਖਤਮ ਹੋ ਜਾਇਆ ਕਰੇ। ਘਰਵਾਲੇ ਬੜੇ ਪ੍ਰੇਸ਼ਾਨ ਸਨ।

ਨਵੀਂ ਆਈ ਨੂੰਹ ਨੇ ਇਸ ਦਾ ਵੀ ਹੱਲ ਲੱਭ ਲਿਆ। ਉਸ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪਤੀ ਨੂੰ ਆਖਿਆ ਕਿ, “ ਕਿਉਂ ਨਾ ਆਪਾਂ ਬਾਪੂ ਜੀ ਦੇ ਨਮਿੱਤ ਵਿਹੜੇ ਵਿਚ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਕਿੱਲਾ (ਤੀਲਾ) ਠੋਕ ਦਈਏ।” ਸਾਰੇ ਪਰਿਵਾਰ ਨੇ ਸਹਿਮਤੀ ਬਣਾ ਕੇ ਪਿੰਡ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਹਾਜਰੀ ਵਿਚ ਇੱਕ ਮੋਟਾ ਸਾਰਾ ਕਿੱਲਾ (ਤੀਲਾ) ਵਿਹੜੇ ਦੇ ਐਨ ਵਿੱਚਕਾਰ ਠੋਕ ਦਿੱਤਾ। ਨੂੰਹਾਂ ਨੇ ਇਸ ਤੀਲੇ ਨੂੰ ਲਾਲ ਰੰਗ ਦਾ ਧਾਗਾ ਬੰਨ ਦਿੱਤਾ।

ਕੋਈ ਸਾਲ ਕੂ ਬਾਅਦ ਹੀ ਇਸ ਤੀਲੇ ਨੂੰ ‘ਤੀਲਾ ਸਾਹਿਬ’ ਕਿਹਾ ਜਾਣ ਲੱਗਾ ਤੇ ਪਿੰਡ ਵਿਚ ਕੋਈ ਵਿਆਹ ਜਾਂ ਮੌਤ ਹੋ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਪਹਿਲਾਂ ਮੱਥਾ ਇਸੇ ਤੀਲੇ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਟੇਕਿਆ ਜਾਣ ਲੱਗਾ। ਇਸ ‘ਪਵਿੱਤਰ ਸਥਾਨ’ ਤੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀਆਂ ਮਨੋਕਾਮਨਾਵਾਂ ਪੂਰੀਆਂ ਹੋਣ ਲੱਗੀਆਂ ਤੇ ਹਜਾਰਾਂ ਰੁਪੱਈਆ ਭੇਟਾ ਵੱਜੋਂ ਇੱਕਠਾ ਹੋਣ ਲੱਗ ਪਿਆ। ਬਾਪੂ ਜੀ ਦਾ ਵੱਡਾ ਪੁੱਤਰ ਗੁਰਬਚਨ ਸਿੰਘ ਤੋਂ ਮਹੰਤ ਬਚਨ ਦਾਸ ਬਣ ਗਿਆ ਤੇ ਉਹਨਾਂ ਨਾਲ ਦੇ ਪਿੰਡ ਵਿਚ 10 ਕਿੱਲੇ ਜ਼ਮੀਨ ਵੀ ਖਰੀਦ ਲਈ। ਸੋ ਇਹ ਸੀ ਬਾਪੂ ਦੇ ਦੰਦਾਂ ਦੀ ਸਫ਼ਾਈ ਦੇ ਤੀਲੇ ਤੋਂ ਤੀਲਾ ਸਾਹਿਬ ਬਣਨ ਤੱਕ ਦਾ ਸਫ਼ਰ।

ਦੂਜੀ ਕਹਾਣੀ ਪੜੇ-ਲਿਖੇ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਮਾਸਟਰ ਜੀ ਦੀ ਹੈ। ਮਾਸਟਰ ਕਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਮੇਰਾ ਚੰਗਾ ਦੋਸਤ ਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਵਿਚਾਰਾਂ ਵਾਲਾ ਵਿਅਕਤੀ ਹੈ। ਇੱਕ ਦਿਨ ਸਵੇਰੇ ਹੀ ਉੱਠ ਕੇ, ਨਾ ਮੂੰਹ ਧੋਤਾ ਨਾ ਹੱਥ, ਮੇਰੇ ਘਰ ਆ ਗਿਆ। ਉਹ ਕੁੱਝ ਡਰਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਆਉਂਦਿਆਂ ਹੀ ਕਹਿਣ ਲੱਗਾ, “ਨਾ ਨਿਸ਼ਾਨ, ਇੱਕ ਗੱਲ ਤਾਂ ਦੱਸ ਕਿ ਸੁਪਨੇ ਵਿਚ ਦੇਖਿਆ ਸੱਪ ਚੰਗਾ ਹੁੰਦਾ ਏ ਕਿ ਮਾੜਾ?”

ਮੈਂ ਸਮਝ ਗਿਆ ਕਿ ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਸੁਪਨੇ ਵਿਚ ਰਾਤ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਸੱਪ ਨੇ ‘ਦਰਸ਼ਨ’ ਦਿੱਤੇ ਹਨ। ਸੋ ਮੈਂ ਕਿਹਾ “ਇਹ ਤਾਂ ਬੜਾ ਮਾੜਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।” ਉਹ ਵਿਚਾਰਾ ਤਾਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਡਰਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ ਮੇਰੇ ਇੰਜ ਕਹਿਣ ਤੇ ਹੋਰ ਡਰ ਗਿਆ।

“ਭਲਾ ਜੇ ਸਾਡੇ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਅਧਿਆਪਕ ਅਜਿਹੇ ਅੰਧਵਿਸ਼ਵਾਸੀ ਹੋਣਗੇ ਤਾਂ ਫਿਰ ਇਹਨਾਂ ਨੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਕੀ ਸਿੱਖਿਆ ਦੇਣੀ ਹੈ।” ਮੈਂ ਅਜੇ ਇਹਨਾਂ ਖਿਆਲਾਂ ਵਿਚ ਹੀ ਗੁਆਚਾ ਸਾਂ ਕਿ ਮਾਸਟਰ ਜੀ ਨੇ ਮੈਥੋਂ ਪੁੱਛਿਆ, “ਫਿਰ ਹੁਣ ਕੀ ਕਰੀਏ?”

ਉਹ ਮੈਨੂੰ ਇੰਜ ਪੁੱਛ ਰਿਹਾ ਸੀ ਜਿਵੇਂ ਮੈਂ ਸੁਪਨਿਆਂ ਵਿਚ ਆਉਂਦੇ ਸੱਪਾਂ ਦਾ ‘ਕੰਟਰੈਕਟਰ’ ਹੋਵਾਂ। ਮੈਂ ਫਿਰ ਸੋਚਿਆ ਕਿ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਵਾਲੇ ਭਾਈ ਜੀ ਦਾ ਮੁੰਡਾ ਬੀਮਾਰ ਏ ਕਿਉਂ ਨਾ ਚਾਰ ਦਿਨ ਉਸ ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਦੁੱਧ ਛਕਾਇਆ ਜਾਏ। ਮੈਂ ਕਿਹਾ, “ ਇਸ ਦਾ ਹੱਲ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ‘ਸੱਪ ਮਹਾਰਾਜ’ ਨੂੰ ਸ਼ਾਤ ਕਰਨ ਲਈ ਇੱਕ ਹਫ਼ਤਾ ਦੁੱਧ ਦਾ ‘ਪ੍ਰਸ਼ਾਦ’ ਕਿਸੇ ਧਾਰਮਕ ਸਥਾਨ ਤੇ ਜਾ ਕੇ ਦਾਨ ਕਰੋ ਤਾਂ ਹੀ ਉਹ ਸ਼ਾਤ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ।” ਉਹ ਝੱਟ ਰਾਜੀ ਹੋ ਗਿਆ ਤੇ ਭਾਈ ਜੀ ਦੇ ਮੁੰਡੇ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਇੱਕ ਹਫ਼ਤਾ ਚੰਗੀਆਂ ਦੁਆਵਾਂ ਦਿੱਤੀਆਂ ਹੋਣੀਆਂ ਨੇ।

ਤੀਜੀ ਘਟਨਾ ਮੇਰੇ ਘਰ ਦੀ ਹੈ ਜੋ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੈ। ਮੇਰੇ ਦਾਦਾ ਜੀ ਧਾਰਮਕ ਖਿਆਲਾਂ ਵਾਲਾ ਵਿਅਕਤੀ ਸਨ। ਉਹ ਸਵੇਰੇ 4 ਵਜੇ ਉੱਠ ਕੇ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦਾ ਪਾਠ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਇੱਕ ਦਿਨ ਸਾਡੇ ਘਰ ਦੇ ਨਾਲ ਰਹਿੰਦੇ ਬਿਸ਼ਨ ਸਿੰਘ ਦੀ ਮੱਝ ਨੇ ਲੱਤ ਮਾਰ ਕੇ ਦੁੱਧ ਵਾਲੀ ਬਾਲਟੀ ਪਰਾਂ ਦੂਰ ਸੁੱਟ ਦਿੱਤੀ। ਸਾਰਾ ਟੱਬਰ ਪ੍ਰੇਸ਼ਾਨ ਹੋ ਗਿਆ। ਬਿਸ਼ਨ ਸਿੰਘ ਇੱਕ ਆਟੇ ਦਾ ਪੇੜਾ ਮੇਰੇ ਬਾਪੂ ਜੀ ਕੋਲ ਲੈ ਆਇਆ ਤੇ ਬਾਪੂ ਜੀ ਨੂੰ ਸਾਰੀ ਕਹਾਣੀ ਸੁਣਾ ਦਿੱਤੀ ਤੇ ਕਿਹਾ, “ ਸਰਦਾਰ ਜੀ 20 ਹਜਾਰ ਦੀ ਮੱਝ ਲਿਆਂਦੀ ਸੀ ਪਰ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਕਿਸ ਦੀ ‘ਨਜ਼ਰ’ ਲੱਗ ਗਈ ਦੇ, ਮਿਲਦੀ ਈ ਨਹੀਂ ਪਈ।”

“ਤੁਸੀਂ ਫਾਂਡਾ (ਮੰਤਰ) ਕਰ ਦਿਓ ਸ਼ਾਇਦ ਮੱਝ ਮਿਲ ਪਵੇ।” ਉਸ ਨੇ ਤਰਲਾ ਜਿਹਾ ਕਰਦਿਆਂ ਮੇਰੇ ਬਾਪੂ ਜੀ ਨੂੰ ਕਿਹਾ।

ਬਾਪੂ ਜੀ ਨੇ ਓਪਰਾ ਜਿਹਾ ਹਾਸਾ ਹੱਸਦਿਆਂ ਪੇੜਾ ਆਪਣੇ ਹੱਥ ਵਿਚ ਲੈ ਕੇ ਕੋਈ ‘ਮੰਤਰ’ ਪੜਿਆ ਤੇ ਬਿਸ਼ਨ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਫੜਾਉਂਦਿਆਂ ਕਿਹਾ, “ ਕੱਲ ਨੂੰ ਮੱਝ ਨੂੰ ਪਹਿਲਾਂ ਪਾਣੀ ਅਤੇ ਬਰਸੀਨ (ਘਾਹ) ਪਾ ਕੇ ਦੁੱਧ ਕੱਢਣਾ, ਮੱਝ ਮਿਲ ਪਵੇਗੀ।”

ਮੰਤਰ ਦਾ ਅਸਰ ਹੋ ਗਿਆ ਤੇ ਅਗਲੇ ਦਿਨ ਮੱਝ ਨੇ 10 ਕਿੱਲੋ ਦੁੱਧ ਦਿੱਤਾ। ਉਹ ਬਾਲਟੀ ਭਰ ਕੇ ਸਾਡੇ ਘਰ ਦੇ ਗਿਆ। ਬਾਪੂ ਜੀ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਸੱਦਿਆ ਤੇ ਕਿਹਾ, “ਕਾਕਾ ਕੱਲ ਮੈਂ ਕੋਈ ਮੰਤਰ-ਮੂੰਤਰ ਨਹੀਂ ਸੀ ਪੜਿਆ, ਬਲਕਿ ਮੈਂ ਸਮਝ ਗਿਆ ਸਾਂ ਕਿ ਬਿਸ਼ਨ ਸਿੰਘ ਹੁਰੀਂ ਭੁੱਖੀ ਮੱਝ ਤੋਂ ਦੁੱਧ ਦੀ ਆਸ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ। ਅੱਜ ਉਸ ਵਿਚਾਰੀ ਨੂੰ ਬਰਸੀਨ ਖਾਣ ਨੂੰ ਮਿਲ ਗਈ ਹੋਣੀ ਏ ਤੇ ਪੀਣ ਨੂੰ ਪਾਣੀ। ਸੋ ਆਹ ਆ ਗਿਆ ਦੁੱਧ ਦਾ ਪ੍ਰਸ਼ਾਦ।” ਉਹ ਉੱਚੀ ਆਵਾਜ ਵਿਚ ਜ਼ੋਰ ਨਾਲ ਹੱਸ ਪਏ। 

ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਉੱਪਰ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਵਿਚ ਅੰਧਵਿਸ਼ਵਾਸ ਕਿਵੇ ਫ਼ੈਲਦਾ ਹੈ ਤੇ ਲੋਕ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਇਹਨਾਂ ਦੀ ਪਕੜ ਵਿਚ ਆਉਂਦੇ ਹਨ ਇਹ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਜੇਕਰ ਕਿਸੇ ਪਿੰਡ/ਸ਼ਹਿਰ ਵਿਚ ਪ੍ਰਚਲਤ ਅੰਧਵਿਸ਼ਵਾਸਾਂ ਦੀ ਤਹਿ ਵਿਚ ਜਾਇਆ ਜਾਏ ਤਾਂ ਜਿਹੜੀ ਸੱਚਾਈ ਸਾਹਮਣੇ ਆਉਂਦੀ ਹੈ ਉਹ ਬੜੀ ਹਾਸੋਹੀਣੀ ਤੇ ਮਨੋਕਲਪਿਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਪਰ ਭੋਲੀ ਜਨਤਾ ਅੱਖਾਂ ਬੰਦ ਕਰਕੇ ਇਹਨਾਂ ਤੇ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਕਰੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।

ਅੱਜ ਤੋਂ 20 ਕੂ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਜਦੋਂ ਟੀ: ਵੀ: ਦਾ ਜਿਆਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਨਹੀਂ ਸੀ ਤਾਂ ਲੋਕ ਰਾਸ਼ੀਫੱਲ ਦੇ ਚੱਕਰਾਂ ਵਿਚ ਘੱਟ ਹੀ ਪੈਂਦੇ ਸਨ ਪਰ ਅਜੋਕੇ ਸਮੇਂ ਜਦੋਂ ਵੀ ਟੀ: ਵੀ: ਚਲਾ ਕੇ ਦੇਖ ਲਵੋ ਹਰ ਚੈਨਲ ਤੇ ਰਾਸ਼ੀਫੱਲ ਨੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਪਹਿਲਾਂ ਨਾਲੋਂ ਜਿਆਦਾ ਅੰਧਵਿਸ਼ਵਾਸੀ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ ਹੈ।

ਲੋਕ ਸਭਾ ਦੀਆਂ ਵੋਟਾਂ ਵੇਲੇ ਇੱਕ ਚੈਨਲ ਦੇ ਇੱਕ ਔਰਤ ਤਾਸ਼ ਦੇ ਪੱਤਿਆਂ ਜਿਹੀ ਕਿਸੇ ਖੇਡ ਨਾਲ ਚੋਣਾਂ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਕੱਢ ਕਰ ਰਹੀ। ਉਹ ਨੇ ਬੜੇ ਦਾਵੇ ਨਾਲ ਕਿਹਾ ਕਿ ਇਸ ਵਾਰ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਦੀ ਕੁਰਸੀ ਤੇ ਭਾਰਤੀ ਜਨਤਾ ਪਾਰਟੀ ਦੇ ਅਟਲ ਬਿਹਾਰੀ ਵਾਜਪਾਈ ਹੀ ਬੈਠਣਗੇ। ਮੈਨੂੰ ਜਾਪਿਆ ਇਹ ਔਰਤ ਬੜੀ ਚਲਾਕ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਅੱਜ ਤੱਕ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿਚ ਇਹ ਗੱਲ ਬੜੀ ਮਹਤੱਵਪੂਰਨ ਹੈ ਕਿ ਭਾਰਤ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਜਨਤਾ ਨੇ ਕਿਸੇ ਪਾਰਟੀ ਨੂੰ ਲਗਾਤਾਰ ਦੂਜੀ ਵਾਰ ਸੱਤਾ ਤੇ ਬਿਰਾਜਮਾਨ ਨਹੀਂ ਸੀ ਕੀਤਾ।

ਉਹ ਜਾਣਦੀ ਸੀ ਕਿ ਹੁਣ ਕਾਂਗਰਸ ਦੇ ਡਾ: ਮਨਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਹਨ ਤੇ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਪਿਛਲੇ 50 ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਹੁੰਦਾ ਆ ਰਿਹਾ ਹੈ ਇਸ ਵਾਰ ਬੀ: ਜੇ: ਪੀ: ਦੇ ਅਟਲ ਬਿਹਾਰੀ ਵਾਜਪਈ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਬਣ ਜਾਣਗੇ ਪਰ ਹੋਇਆ ਇਸ ਤੋਂ ਉਲਟ ਡਾ: ਮਨਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਫਿ਼ਰ ਦੂਜੀ ਵਾਰੀਂ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਬਣ ਗਏ। ਹੁਣ ਉਸ ਜੋਤਸ਼ੀ ਔਰਤ ਨੇ ਵਿਚਾਰੇ ਅਟਲ ਬਿਹਾਰੀ ਵਾਜਪਈ ਦੀ ‘ਕੁੰਡਲੀ’ ਨੂੰ ਦੋਸ਼ ਦੇ ਦਿੱਤਾ।

ਮਸ਼ਹੂਰ ਡਾਕੂ ਵੀਰੱਪਨ ਕਈ ਸਾਲ ਪੁਲਿਸ ਅਤੇ ਫੋਜ਼ ਦੇ ਜਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਮੌਤ ਦੇ ਘਾਟ ਉਤਾਰਦਾ ਰਿਹਾ। ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਲੁੱਟਦਾ ਰਿਹਾ ਤੇ ਜੰਗਲੀ ਜਾਨਵਰਾਂ ਦਾ ਸਿ਼ਕਾਰ ਕਰਦਾ ਰਿਹਾ। ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਉਸ ਦੇ ਸਿਰ ਤੇ ਕਰੋੜਾਂ ਰੁਪੱਈਏ ਦਾ ਇਨਾਮ ਰੱਖਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ ਪਰ ਕੋਈ ਅਜਿਹਾ ਜੋਤਸ਼ੀ ਸਾਹਮਣੇ ਨਾ ਆਇਆ ਜਿਹੜਾ ਦੱਸ ਸਕਦਾ ਕਿ ਵੀਰੱਪਨ ਕਿਸ ਜਗ੍ਹਾਂ ਤੇ ਲੁਕਿਆ ਬੈਠਾ ਹੈ?

ਭਾਰਤ ਦੀ ਸਾਬਕਾ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਜੋਤਸ਼ੀ ਨੇ ਨਾ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਅੱਜ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਅੰਗਰੱਖਿਅਕ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਕਤਲ ਕਰ ਦੇਣਗੇ। ਕੀ ਜੋਤਸ਼ੀ ਇੱਕ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਨਹੀਂ ਸਨ ਕਰ ਸਕਦੇ? ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਖਾੜਕੂ ਲਾਦੇਨ ਦਾ ਪਤਾ ਕਰਨਾ, ਕੀ ਉਹ ਕਿੱਥੇ ਹੈ ਜੋਤਸ਼ੀਆਂ ਲਈ ਕੋਈ ਔਖਾ ਕੰਮ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਜੇ ਉਹ ਆਉਣ ਵਾਲੇ 50 ਸਾਲਾਂ ਦੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਹੱਥ ਦੀਆਂ ਰੇਖਾਵਾਂ ਦੇਖ ਕੇ ਆਸਾਨੀ ਨਾਲ ਦੱਸ ਸਕਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਇਹ ਦੱਸਣ ਵਿਚ ਕੀ ਇਤਰਾਜ਼ ਹੈ ਕਿ ਲਾਦੇਨ ਕਿੱਥੇ ਲੁਕਿਆ ਬੈਠਾ ਹੈ?

ਅਮਰੀਕਾ ਵਿਚ ਵਰਲਡ ਟ੍ਰੇਡ ਸੈਂਟਰ ਤੇ ਅੱਤਵਾਦੀ ਹਮਲੇ ਵਿਚ ਮਰਨ ਵਾਲੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਵਿਅਕਤੀ ਦੇ ਹੱਥ ਦੀਆਂ ਰੇਖਾਵਾਂ ਵਿਚ ਇਹ ਨਹੀਂ ਸੀ ਲਿਖਿਆ ਕਿ ਉਹਨਾਂ ਇਸ ਹਮਲੇ ਵਿਚ ਆਪਣੀ ਜਾਨ ਗੁਆਣੀ ਹੈ। ਬੰਬਈ ਤੇ ਹੋਏ ਅੱਤਵਾਦੀ ਹਮਲੇ ਵਿਚ ਮਰਨ ਵਾਲੇ ਕਿਸੇ ਵਿਅਕਤੀ ਦੇ ਹੱਥ ਦੀਆਂ ਲਕੀਰਾਂ ਵੀ ਸ਼ਾਇਦ ਸਾਫ਼ ਸਨ, ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਜੋਤਸ਼ੀ ਸ਼ਾਇਦ ਪੜ ਹੀ ਲੈਂਦੇ।

ਪਰ ਅਸਲ ਵਿਚ ਜੋਤਿਸ਼, ਰਾਸ਼ੀਫੱਲ ਕੇਵਲ ਤੇ ਕੇਵਲ ਵਹਿਮ ਤੇ ਅੰਧਵਿਸ਼ਵਾਸ ਦੀ ਬੁਨਿਆਦ ਤੇ ਟਿਕਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਇਹਨਾਂ ਦਾ ਕੋਈ ਵਿਗਿਆਨਿਕ ਆਧਾਰ ਨਹੀੰਂ ਹੈ। ਜਿਸ ਨੂੰ ਕੋਈ ਕੰਮ ਨਾ ਮਿਲੇ ਉਹ ਬਾਬਾ, ਸੰਤ, ਜੋਤਸ਼ੀ ਜਾਂ ਧਾਰਮਕ ਪਾਖੰਡ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਆਗੂ ਬਣ ਜਾਵੇ ਤੋਰੀ-ਫੁਲਕਾ ਆਪਣੇ ਆਪ ਚੱਲ ਪੈਂਦਾ ਹੈ।

ਮੇਰੇ ਪਿੰਡ ਦੇ ਪੰਡਤਾਂ ਦਾ ਮੁੰਡਾ ਗੌਰਵ ਮੇਰੇ ਨਾਲ ਪੜਦਾ ਹੁੰਦਾ ਸੀ। ਪੜਾਈ ਖਤਮ ਹੋਣ ਤੇ ਮੈਂ ਤਾਂ ‘ਚੰਗੀ ਕਿਸਮਤ’ ਨਾਲ ਸਰਕਾਰੀ ਨੌਕਰੀ ਤੇ ਲੱਗ ਗਿਆ ਪਰ ਉਹ ਬੇਰੁਜ਼ਗਾਰ ਰਿਹਾ। ਉਸ ਦੇ ਮਾਤਾ-ਪਿਤਾ ਬੜੇ ਪ੍ਰੇਸ਼ਾਨ ਸਨ ਕਿ ਗੌਰਵ ਨੂੰ ਕਿਸ ਕੰਮ ਵਿਚ ਪਾਇਆ ਜਾਏ। ਇੱਕ ਦਿਨ ਉਹ ਮੈਨੂੰ ਗਲੀ ਵਿਚ ਘੁੰਮਦਾ ਮਿਲ ਪਿਆ। ਮੈਂ ਪੁੱਛਿਆ, “ਹੋਰ ਬਈ ਗੌਰਵ, ਕੀ ਚੱਲ ਰਿਹਾ ਹੈ ਅੱਜਕੱਲ?”

“ਬੱਸ ਚੱਲਣਾ ਕੀ ਹੈ ਯਾਰ, ਬੇਰੁਜ਼ਗਾਰ ਘੁੰਮ ਰਿਹਾ ਹਾਂ। ਤੂੰ ਹੀ ਦੱਸ ਮੈਂ ਕੀ ਕੰਮ ਕਰਾਂ?” ਉਹ ਬੇਰੁਜ਼ਗਾਰੀ ਤੋਂ ਸੱਚਮੁੱਚ ਪ੍ਰੇਸ਼ਾਨ ਸੀ। 

ਮੈਨੂੰ ਯਾਦ ਆਇਆ ਕੀ ਇਸ ਮਹੀਨੇ’ਤੇ ਕੁਰੂਕਸ਼ੇਤਰ ਬ੍ਰਹਮ ਸਰੋਵਰ ਤੇ ਸੂਰਜ ਗ੍ਰਹਿਣ ਦਾ ਮੇਲਾ ਲੱਗਣ ਵਾਲਾ ਹੈ। ਮੈਂ ਉਸ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਕਿ, “ ਸੂਰਜ ਗ੍ਰਹਿਣ ਵਾਲੇ ਦਿਨ ਤੂੰ ਬ੍ਰਹਮ ਸਰੋਵਰ ਤੇ ਬੈਠ ਕੇ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਪਿੱਤਰਾਂ ਦੇ ਨਮਿੱਤ ਪੂਜਾ ਕਰਵਾਉਣੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦੇਵੀਂ, ਫਿਰ ਦੇਖੀਂ ਨਜਾਰਾ।”

“ਛੱਡ ਯਾਰ ਕਿਉਂ ਮਖੌਲ ਕਰਦਾ ਏਂ ਮੇਰੇ ਨਾਲ, ਮੈਨੂੰ ਤਾਂ ਇੱਲ ਦਾ ਕੁੱਕੜ ਵੀ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦਾ ਪੰਡਤਾਂ ਵਾਲਾ।”

“ਕੋਈ ਗੱਲ ਨਹੀਂ, ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਕਿਹੜਾ ਤੇਰੇ ਕੋਲੋਂ ਰਾਮਾਇਣ ਦਾ ਪਾਠ ਸੁਣਨਾ ਹੈ, ਤੂੰ ਬੱਸ ਧੋਤੀ ਕੁਰਤਾ ਪਾ ਕੇ ਅਤੇ ਮੱਥੇ ਤੇ ਵੱਡਾ ਸਾਰਾ ਤਿਲਕ ਲਾ ਕੇ ਬੈਠ ਜਾਵੀਂ, ਅੱਗੇ ਰੱਬ ਰਾਖਾ।”

‘ਮਰਦਾ ਕੀ ਨਾ ਕਰਦਾ’ ਵਾਲੀ ਕਹਾਵਤ ਮੁਤਾਬਕ ਗੌਰਵ ਨੇ ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕੀਤਾ। ਸੂਰਜ ਗ੍ਰਹਿਣ ਤੋਂ ਇੱਕ ਦਿਨ ਬਾਅਦ ਉਹ ਮੇਰੇ ਘਰ ਆਇਆ ਤੇ ਕਹਿਣ ਲੱਗਾ, “ਯਾਰ ਕਮਾਲ ਹੋ ਗਈ, ਕੱਲ ਇੱਕ ਦਿਨ ਵਿਚ ਹੀ ਮੈਂ 6 ਹਜ਼ਾਰ ਰੁਪੱਈਏ ਤੇ ਸਾਰੇ ਟੱਬਰ ਦੇ ਕਪੜੇ ਕਮਾ ਲਏ ਹਨ।”

ਹੁਣ ਗੌਰਵ ਬੇਰੁਜ਼ਗਾਰ ਨਹੀਂ ਰਿਹਾ ਉਹ ਹਰ ਮੱਸਿਆ, ਪੂਰਨਮਾਸ਼ੀ, ਸੰਗ੍ਰਾਂਦ, ਸੂਰਜ ਗ੍ਰਹਿਣ, ਚੰਦਰ ਗ੍ਰਹਿਣ, ਸਰਾਧ ਅਤੇ ਨਵਰਾਤਿਆਂ ਵਿਚ ਬ੍ਰਹਮ ਸਰੋਵਰ ਤੇ ਚੰਗੀ ਦਿਹਾੜੀ ਕੁੱਟ ਲੈਂਦਾ ਹੈ।

ਭਾਰਤ ਦੇ ਲੋਕ ਪੜ-ਲਿਖ ਕੇ ਵੀ ਇਹਨਾਂ ਪਾਖੰਡਾਂ ਵਿਚ ਫ਼ਸੇ ਹੋਏ ਹਨ। ਬੰਦਾ ਘਰੋਂ ਦਫ਼ਤਰ ਵੱਲ ਨੂੰ ਚੱਲਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਟੀ: ਵੀ: ਲਾ ਕੇ ਆਪਣਾ ਰਾਸ਼ੀਫੱਲ ਸੁਣਨਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਅੱਜ ਉਸ ਨਾਲ ਕੋਈ ਅਣਹੋਣੀ ਘਟਨਾ ਤਾਂ ਨਹੀਂ ਵਾਪਰਨ ਵਾਲੀ। ਦੇਖਣ ਵਾਲੀ ਗੱਲ ਹੈ ਕਿ ਰਾਸ਼ੀਆਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ 12 ਹੈ ਤੇ ਭਾਰਤ ਦੀ ਆਬਾਦੀ 1 ਅਰਬ 10 ਕਰੋੜ। ਫਿਰ ਇਸ ਦਾ ਮਤਲਬ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਹਰ 13ਵੇਂ ਵਿਅਕਤੀ ਨਾਲ ਇੱਕੋ ਜਿਹੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਘਟਿਤ ਹੋਣਗੀਆਂ। ਪਰ ਅਜਿਹਾ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ। ਇਹ ਕੇਵਲ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਬੇਵਕੂਫ਼ ਬਣਾਉਣ ਦੀਆਂ ਚਾਲਾਂ ਹਨ ਤੇ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਆਰਥਕ ਸ਼ੋਸ਼ਣ ਕਰਨ ਦਾ ਵਧੀਆ ਢੰਗ ਹੈ ਤੇ ਮੀਡੀਆ ਇਸ ਵਿਚ ਇਹਨਾਂ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਸਾਥ ਦੇ ਰਿਹਾ ਹੈ। 

ਅੰਧਵਿਸ਼ਵਾਸੀ ਮਾਂ ਵੱਲੋਂ ਆਪਣੇ ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਪੇਪਰ ਦੇਣ ਜਾਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਦਹੀ ਤੇ ਖੰਡ ਖੁਆਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਜਿਵੇਂ ਪੇਪਰ ਦਹੀ ਤੇ ਖੰਡ ਦੇ ਦੇਣਾ ਹੋਵੇ। ਭਲਾ ਜਿਹੜਾ ਬੱਚਾ ਸਾਰਾ ਸਾਲ ਨਹੀਂ ਪੜਿਆ ਹੁਣ ਦਹੀ ਵਿਚਾਰੀ ਕੀ ਕਰੂ…! ਬਿੱਲੀ ਰਸਤਾ ਕੱਟ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਆਦਮੀ ਕੰਮ ਤੇ ਹੀ ਨਹੀਂ ਜਾਂਦਾ ਜਿਵੇਂ ਬਿੱਲੀ ਛੁੱਟੀ ਅਨਾਊਂਸ ਕਰਨ ਆਈ ਹੋਵੇ।

ਅਜੋਕੇ ਸਮੇਂ ਜੇਕਰ ਧਿਆਨ ਨਾਲ ਪੂਰੀ ਸਥਿਤੀ ਨੂੰ ਵਾਚਿਆ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਇਹ ਅਹਿਸਾਸ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਅੰਧਵਿਸ਼ਵਾਸਾਂ ਨੂੰ ਫੈਲਾਉਣ ਵਿਚ ਮੀਡੀਆ ਅਹਿਮ ਰੋਲ ਅਦਾ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਅੱਜ ਜੇਕਰ ਸਵੇਰੇ ਟੀ: ਵੀ: ਲਗਾਇਆ ਜਾਏ ਤਾਂ 30/40 ਚੈਨਲਾਂ ਤੇ ਬਾਬੇ ਅਧਿਆਤਮਕ ਪ੍ਰਵਚਨ ਕਰ ਰਹੇ ਹੁੰਦੇ ਨੇ ਕਿ, “ ਭਗਤੋ ਇਹ ਸੰਸਾਰ ਨਾਸ਼ਵਾਨ ਹੈ ਵਿਅਕਤੀ ਨਾਲ ਕੁੱਝ ਵੀ ਨਹੀਂ ਜਾਣਾ।” ਪਰ ਆਪ ਉਹੀ ਬਾਬਾ ਜੀ 20 ਲੱਖ ਦੀ ਗੱਡੀ ਤੇ ਪਰੀਆਂ ਵਰਗੀ ਸੋਹਣੀ ਗੁੱਡੀ ਨਾਲ ਐਸ਼ਾਂ ਕਰਦੇ ਹਨ। (ਮੁਆਫ਼ ਕਰਨਾ)

ਜਾਂਦਿਆਂ-ਜਾਂਦਿਆਂ ਇੱਕ ਹੋਰ ਨਿੱਕੀ ਜਿਹੀ ਕਹਾਣੀ ਚੇਤੇ ਆ ਗਈ ਉੁਹ ਵੀ ਸੁਣਦੇ ਜਾਓ। ਕਹਿੰਦੇ ਨੇ ਕਿ ਇੱਕ ਬੜਾ ਵਿਦਵਾਨ ਜੋਤਸ਼ੀ ਇੱਕ ਬੇਰੁਜ਼ਗਾਰ ਮੁੰਡੇ ਦਾ ਹੱਥ ਦੇਖ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਜੋਤਸ਼ੀ ਕਹਿ ਰਿਹਾ ਸੀ ਕਿ, “ਕਾਕਾ ਤੂੰ ਵੱਡਾ ਅਫ਼ਸਰ ਲੱਗ ਜਾਏਂਗਾ। ਤੇਰੇ ਕੋਲ ਕਾਰਾਂ ਹੋਣਗੀਆਂ, ਤੇਰੇ ਕੋਲ ਮਹਿਲ-ਮਾੜੀਆਂ ਹੋਣ ਗਈਆਂ। ਲੋਕ ਤੇਰੀ ਜੈ-ਜੈਕਾਰ ਕਰਨਗੇ।” ਕੁੱਝ ਦੇਰ ਤਾਂ ਮੁੰਡਾ ਸੁਣਦਾ ਰਿਹਾ ਫਿਰ ਉਸ ਨੇ ਗੁੱਸੇ ਹੁੰਦਿਆਂ ਕਿਹਾ, “ਨਾ ਮੇਰੇ ਕੋਲ ਤਾਂ ਘਰ ਜਾਣ ਲਈ ਬੱਸ ਦੇ ਕਿਰਾਏ ਦੇ ਪੈਸੇ ਵੀ ਨਹੀਂ ਹਨ ਤੇ ਤੂੰ ਲੱਖਾਂ ਰੁਪੱਈਆਂ ਦੀ ਗੱਲ ਪਿਆ ਕਰਦਾ ਏਂ।” ਇਤਨਾ ਕਹਿ ਕੇ ਉਸ ਮੁੰਡੇ ਨੇ ਇੱਕ ਜ਼ੋਰਦਾਰ ਥੱਪੜ ਉਸ ਜੋਤਸ਼ੀ ਦੀ ਸੱਜੀ ਗੱਲ੍ਹ ਤੇ ਜੜ ਦਿੱਤਾ।

ਇੱਕ ਪਲ ਲਈ ਤਾਂ ਜੋਤਸ਼ੀ ਮਹਾਰਾਜ ਨੂੰ ਆਪਣੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਅੱਗੇ ਹਨੇਰਾ-ਹਨੇਰਾ ਜਾਪਿਆ ਤੇ ਉਸ ਦਾ ਸਿਰ ਚਕਰਾ ਗਿਆ ਪਰ ਝੱਟ ਹੀ ਸੰਭਲ ਕੇ ਉਹ ਬੋਲਿਆ, “ ਤੂੰ ਮੈਨੂੰ ਕਿਉਂ ਮਾਰਿਆ?” 

“ਨਾ ਮੇਰੇ ਤੇ ਆਉਣ ਵਾਲੇ 50 ਸਾਲਾਂ ਦੀਆਂ ਗੱਲਾ ਪਿਆ ਦੱਸਦਾ ਸੈਂ। ਤੈਨੂੰ ਆਪਣੇ 3 ਮਿਨਟਾਂ ਦਾ ਨਹੀਂ ਸੀ ਪਤਾ ਕਿ ਹੁਣ ਮੇਰੇ ਥੱਪੜ ਪੈਣ ਵਾਲਾ ਹੈ।” ਮੁੰਡਾ ਜ਼ੋਰ ਲਾ ਕੇ ਹੱਸਿਆ ਤੇ ਉਠ ਕੇ ਬੱਸ ਅੱਡੇ ਵੱਲ ਨੂੰ ਚੱਲ ਪਿਆ। ਜੋਤਸ਼ੀ ਮਹਾਰਾਜ ਕਦੇ ਜਾਂਦੇ ਮੁੰਡੇ ਵੱਲ ਦੇਖਦੇ ਤੇ ਕਦੇ ਆਪਣੇ ਹੱਥ ਦੀਆਂ ਰੇਖਾਵਾਂ ਨੂੰ। ਪਰ ਹੁਣ ਕਾਫ਼ੀ ਦੇਰ ਹੋ ਚੁਕੀ ਸੀ।

***

ਆਓ ਜੀ ! ਪੰਜਾਬੀ ਟਾਈਪ ਸਿੱਖੀਏ..........ਲੇਖ਼ / ਰਿਸ਼ੀ ਗੁਲਾਟੀ, ਐਡੀਲੇਡ (ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ)

ਅੱਜ ਕੰਪਿਊਟਰ ‘ਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਟਾਈਪ ਕਰਨ ਦੇ ਵੱਖ ਵੱਖ ਢੰਗ ਤਰੀਕੇ ਵਰਤੇ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਢੰਗ ਤਰੀਕਿਆਂ ਵਿਚੋਂ ਅੰਗ੍ਰੇਜ਼ੀ ਅੱਖਰਾਂ ‘ਚ ਟਾਈਪ ਕਰਕੇ ਪੰਜਾਬੀ ਆਪਣੇ ਆਪ ਬਣਨ ਵਾਲਾ ਤਰੀਕਾ ਵੀ ਬਹੁਤ ਪ੍ਰਚੱਲਤ ਹੈ । ਉਦਾਹਰਣ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਜੇਕਰ ਅੰਗ੍ਰੇਜ਼ੀ ‘ਚ “Mein Punjabi type karna chahunda haan ” ਟਾਈਪ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਸਾਫ਼ਟਵੇਅਰ ਜਾਂ ਵੈੱਬਸਾਈਟ ਉਸਨੂੰ ਪੰਜਾਬੀ ‘ਚ ਇੰਝ ਬਦਲ ਦੇਵੇਗੀ “ਮੈਂ ਪੰਜਾਬੀ ਟਾਈਪ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹਾਂ” ।

ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਾਫ਼ਟਵੇਅਰਾਂ ਜਾਂ ਵੈੱਬਸਾਈਟਾਂ ਦੁਆਰਾ ਟਾਈਪ ਕੀਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਲਿਖਤਾਂ ‘ਚ ਸ਼ਬਦਾਂ ਤੇ ਮਾਤਰਾਵਾਂ ਦੀਆਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਗ਼ਲਤੀਆਂ ਦੇਖਣ ‘ਚ ਆਉਂਦੀਆਂ ਹਨ ਜੋ ਕਿ ਇੱਕ ਚੰਗੀ ਭਲੀ ਰਚਨਾ ਦੀ ਨਾਸ ਮਾਰਨ ‘ਚ ਆਪਣਾ ਪੂਰਾ ਪੂਰਾ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ । ਕਈ ਵੈੱਬਸਾਈਟਾਂ ਤੇ ਮੈਗਜ਼ੀਨਾਂ ‘ਚ ਵੀ ਅਜਿਹੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਅਕਸਰ ਪੜ੍ਹਣ ਨੂੰ ਮਿਲ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ । ਅਜਿਹੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ‘ਚ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦੀ ਅਣਹੋਂਦ ‘ਚ ਸ਼ਬਦਾਂ / ਮਾਤਰਾਵਾਂ ਦੀ ਗ਼ਲਤੀ ਤੇ ਟਾਈਪਿੰਗ ਦੀ ਗ਼ਲਤੀ ਦਾ ਫ਼ਰਕ ਸਹਿਜ ਸੁਭਾ ਹੀ ਨਿਗ੍ਹਾ ‘ਚ ਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਹ ਲੇਖ਼ ਲਿਖਣ ਦਾ ਦੂਸਰਾ ਕਾਰਣ ਹੈ ਕਿ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਚੋਟੀ ਦੇ ਲੇਖਕ ਜਾਂ ਸ਼ਾਇਰ ਅੱਜ ਦੇ ਆਧੁਨਿਕ ਯੁੱਗ ‘ਚ ਵੀ ਕਾਗਜ਼ ਕਲਮ ਨਾਲ਼ ਹੀ ਆਪਣੀ ਲੇਖਣੀ ਹੋਂਦ ‘ਚ ਲਿਆ ਰਹੇ ਹਨ । ਲੇਖਣੀ ਦੇ ਖੇਤਰ ‘ਚ ਕਾਗਜ਼ ਕਲਮ ਦੀ ਮਹੱਤਤਾ ਨੂੰ ਅੱਖੋਂ ਪਰੋਖੇ ਤਾਂ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਪਰ ਜੇਕਰ ਆਪਣੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ‘ਚ ਥੋੜਾ ਵਾਧਾ ਕਰਕੇ ਆਪਣੀ ਮਿਹਨਤ ਨੂੰ ਘਟਾਇਆ ਜਾ ਸਕੇ ਤਾਂ ਬੁਰਾ ਵੀ ਕੀ ਹੈ ? ਉਦਾਹਰਣ ਦੇ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਇੱਕ ਸ਼ਾਇਰ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਨਵੀਂ ਰਚਨਾ ਸੋਧਣ ਲਈ ਵਾਰ-ਵਾਰ ਕਾਗਜ਼ ਤੇ ਲਿਖਣਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ । ਕੀ ਇਹ ਚੰਗਾ ਨਹੀਂ ਹੋਵੇਗਾ ਕਿ ਜੇਕਰ ਉਹ ਕੰਪਿਊਟਰ ‘ਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਟਾਈਪਿੰਗ ਸਿੱਖ ਲਵੇ ਤੇ ਇੱਕ ਵਾਰ ਰਚਨਾ ਟਾਈਪ ਕਰਕੇ ਉਸ ‘ਚ ਹੀ ਕੱਟ ਵੱਢ ਕਰਕੇ ਆਪਣੇ ਸਮੇਂ ਤੇ ਮਿਹਨਤ ਦੀ ਬੱਚਤ ਕਰੇ ?

ਅਗਲੀ ਵਿਚਾਰਯੋਗ ਗੱਲ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਪੰਜਾਬੀ ਟਾਈਪਿੰਗ ਯੂਨੀਕੋਡ ‘ਚ ਕੀਤੀ ਜਾਵੇ ਜਾਂ ਸਧਾਰਨ ਫੌਂਟ ‘ਚ । ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਮਾਹਿਰ ਵਿਦਵਾਨ ਯੂਨੀਕੋਡ ਦੇ ਹੱਕ ‘ਚ ਵੋਟ ਭੁਗਤਾ ਰਹੇ ਹਨ । ਯੂਨੀਕੋਡ ਦੀ ਟਾਈਪਿੰਗ ਕੁਝ ਔਖੀ ਜ਼ਰੂਰ ਹੈ, ਪਰ ਉਸਦੇ ਨਾਲ਼ ਦੀ ਰੀਸ ਵੀ ਨਹੀਂ । ਇੱਥੇ ਇੱਕ ਗੱਲ ਸਪੱਸ਼ਟ ਕਰਨੀ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹਾਂ ਕਿ ਇਹ ਲੇਖ਼ ਲਿਖਣ ਦਾ ਮਕਸਦ ਸਧਾਰਨ ਫੌਂਟ ਦੇ ਹੱਕ ਜਾਂ ਯੂਨੀਕੋਡ ਦੇ ਵਿਰੋਧ ‘ਚ ਵੋਟ ਭੁਗਤਾਉਣਾ ਨਹੀਂ ਬਲਕਿ ਪੰਜਾਬੀ ਨੂੰ ਪਿਆਰ ਕਰਨ ਵਾਲਿਆਂ ਦੀ ਸਹੂਲੀਅਤ ਲਈ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦੇਣਾ ਹੈ । ਅੱਜਕੱਲ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਪੰਜਾਬੀ ਵੈੱਬਸਾਈਟਾਂ ਯੂਨੀਕੋਡ ‘ਚ ਚਲਾਈਆਂ ਜਾ ਰਹੀਆਂ ਹਨ । ਜੇਕਰ ਯੂਨੀਕੋਡ ਤੇ ਸਧਾਰਨ ਫੌਂਟ ਦਾ ਫ਼ਰਕ ਸਮਝਣਾ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਮੋਟੇ ਜਿਹੇ ਤੌਰ ਤੇ ਗੱਲ ਏਨੀ ਕੁ ਹੈ ਕਿ ਯੂਨੀਕੋਡ ਵਾਲੀ ਵੈੱਬਸਾਈਟ ਲਈ ਕਿਸੇ ਕਿਸਮ ਦੇ ਫੌਂਟ ਨੂੰ ਕੰਪਿਊਟਰ ‘ਚ ਲੋਡ ਕਰਨ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਨਹੀਂ, ਜਦ ਕਿ ਸਧਾਰਣ ਫੌਂਟ ਵਾਲੀਆਂ ਵੈੱਬਸਾਈਟਾਂ ਲਈ ਸੰਬੰਧਤ ਫੌਂਟ ਦਾ ਹੋਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ । ਜੇਕਰ ਕਿਸੇ ਕੋਲ ਫੌਂਟ ਨਾ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਗੂਗਲ ‘ਚ ਫੌਂਟ ਦਾ ਨਾਮ ਲਿਖ ਕੇ ਲੱਭਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ । ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਪਾਠਕਾਂ ਨੂੰ ਡੀ.ਆਰ. ਚਾਤ੍ਰਿਕ ਫੌਂਟ ਨਾਲ਼ ਪੰਜਾਬੀ ਟਾਈਪਿੰਗ ਕਰਨ ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦੇਣਾ ਬਿਹਤਰ ਸਮਝਦਾ ਹਾਂ । ਇਸਦਾ ਵੀ ਬੜਾ ਅਹਿਮ ਕਾਰਣ ਹੈ । ਪਹਿਲੀ ਗੱਲ ਤਾਂ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਲੇਖਕਾਂ ‘ਚ ਇਹ ਫੌਂਟ ਬਹੁਤ ਹਰਮਨਪਿਆਰਾ ਹੋਣ ਦੇ ਨਾਲ਼ ਨਾਲ਼ ਸਿੱਖਣਾ ਤੇ ਟਾਈਪ ਕਰਨਾ ਵੀ ਬਹੁਤ ਆਸਾਨ ਹੈ । ਦੂਜਾ ਕਾਰਣ ਜੋ ਕਿ ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਤਜ਼ਰਬੇ ਨਾਲ਼ ਦੱਸ ਰਿਹਾ ਹਾਂ, ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਕਈ ਵਾਰ ਅਸੀਂ ਆਪਣੀ ਰਚਨਾ ਵੈੱਬਸਾਈਟ ਦੇ ਨਾਲ਼ ਨਾਲ਼ ਅਖ਼ਬਾਰ ਜਾਂ ਮੈਗਜ਼ੀਨ ਨੂੰ ਵੀ ਭੇਜਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਾਂ । ਕਈ ਵਾਰ ਜਦ ਮੈਂ ਆਪਣੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਯੂਨੀਕੋਡ ‘ਚ ਅਖ਼ਬਾਰਾਂ/ਮੈਗਜ਼ੀਨਾਂ ਨੂੰ ਭੇਜੀਆਂ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਸਧਾਰਣ ਫੌਂਟ ‘ਚ ਰਚਨਾਵਾਂ ਭੇਜਣ ਲਈ ਕਿਹਾ, ਕਿਉਂ ਜੋ ਯੂਨੀਕੋਡ ‘ਚ ਅਖ਼ਬਾਰ ਆਦਿ ਪ੍ਰਿੰਟ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੇ । ਵੈੱਬਸਾਈਟਾਂ ਲਈ ਸਧਾਰਣ ਫੌਂਟ ਨੂੰ ਯੂਨੀਕੋਡ ‘ਚ ਬਦਲਣਾ ਸਕਿੰਟਾਂ ਦੀ ਖੇਡ ਹੈ । ਵੈੱਬਸਾਈਟਾਂ ਤੇ ਯੂਨੀਕੋਡ ਤਬਦੀਲ ਕਰਨ ਸਮੇਂ ਕਈ ਵਾਰ ਕੁਝ ਅਜੀਬ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਅੱਖਰ ਵੀ ਬਣ ਜਾਂਦੇ ਹਨ । ਮੇਰੇ ਕੋਲ ਉਸਦਾ ਵੀ ਇਲਾਜ ਹੈ । ਜੇਕਰ ਕਿਸੇ ਸੱਜਣ ਨੂੰ ਇਹ ਸਾਫ਼ਟਵੇਅਰ (ਮੁਫ਼ਤ) ਚਾਹੀਦਾ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਈ ਮੇਲ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ । ਫੇਸਬੁੱਕ ਆਦਿ ਤੇ ਜੋ ਪੰਜਾਬੀ ਲਿਖੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਉਹ ਵੀ ਯੂਨੀਕੋਡ ‘ਚ ਤਬਦੀਲ / ਟਾਈਪ ਕੀਤੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । 

ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਉੱਪਰ ਜਿ਼ਕਰ ਕਰ ਆਇਆ ਹਾਂ ਕਿ ਡੀ.ਆਰ. ਚਾਤ੍ਰਿਕ ਫੌਂਟ ‘ਚ ਟਾਈਪ ਕਰਨ ਲਈ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਤੁਹਾਡੇ ਕੰਪਿਊਟਰ ‘ਚ ਫੌਂਟ ਦਾ ਲੋਡ ਹੋਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ । ਟਾਈਪ ਕਰਨ ਲਈ ਨੋਟ ਪੈਡ, ਵਰਡ ਪੈਡ ਜਾਂ ਮਾਈਕਰੋਸਾਫ਼ਟ ਵਰਡ ਕੋਈ ਵੀ ਸਾਫ਼ਟਵੇਅਰ ਵਰਤ ਸਕਦੇ ਹੋ । ਮਾਈਕਰੋਸਾਫ਼ਟ ਵਰਡ ਖੋਲ ਕੇ ਟਾਈਪ ਕਰਨ ਲਈ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਡੀ.ਆਰ. ਚਾਤ੍ਰਿਕ ਫੌਂਟ ਸਲੈਕਟ ਕਰੋ ।

ਹੁਣ ਜੋ ਕੁਝ ਵੀ ਤੁਸੀਂ ਟਾਈਪ ਕਰੋਗੇ, ਉਹ ਪੰਜਾਬੀ ‘ਚ ਹੋਵੇਗਾ । ਟਾਈਪ ਕਰਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਧਿਆਨ ਦਿਓ ਕਿ ਤੁਹਾਡੇ ਕੀ ਬੋਰਡ ਦਾ ਕੈਪਸ ਲੌਕ ਬਟਨ ਹਮੇਸ਼ਾ ਔਫ਼ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ । 

ਆਓ ! ਹੁਣ ਆਪਾਂ ਪੰਜਾਬੀ ਟਾਈਪਿੰਗ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਸਬਕ ਸਿੱਖੀਏ । ਹੇਠਾਂ ਪੰਜਾਬੀ ਅੱਖਰਾਂ ਦੇ ਥੱਲੇ ਕੀ ਬੋਰਡ ਦੇ ਉਹ ਅੱਖਰ ਲਿਖੇ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ਼ ਪੰਜਾਬੀ ਦਾ ਅੱਖਰ ਟਾਈਪ ਹੋਵੇਗਾ, ਮਸਲਨ “ਸਿ਼ਫ਼ਟ ਬਟਨ” ਦੇ ਨਾਲ਼ “ਏ” ਨੱਪਣ ਨਾਲ਼ “ੳ”, ਕੱਲਾ “ਏ” ਬਟਨ ਨੱਪਣ ਨਾਲ਼ “ਅ”, ਕੱਲੇ “ਕੇ” ਬਟਨ ਨਾਲ਼ “ਕੱਕਾ” ਸਿ਼ਫ਼ਟ ਦੇ ਨਾਲ਼ “ਕੇ” ਬਟਨ ਨਾਲ਼ “ਖੱਖਾ” ਟਾਈਪ ਹੋਵੇਗਾ । ਤੁਸੀਂ ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕ੍ਰਮਵਾਰ ੳ, ਅ, ੲ, ਸ, ਹ ਟਾਈਪ ਕਰਨੇ ਹਨ । ਜਦੋਂ ਪਹਿਲੀ ਲਾਈਨ ਜੁ਼ਬਾਨੀ ਯਾਦ ਹੋ ਜਾਵੇ, ਉਦੋਂ ਹੀ ਅਗਲੀ ਲਾਈਨ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨੀ ਹੈ । ਇੱਕ ਲਾਈਨ ਕਰੀਬ ਦਸ ਵਾਰੀ ਟਾਈਪ ਕਰਨ ਨਾਲ਼ ਯਾਦ ਹੋ ਜਾਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ । ਜੇਕਰ ਨਾਂ ਯਾਦ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਕਾਹਲੀ ਨਹੀਂ ਕਰਨੀਂ, ਕੁਝ ਮਿਹਨਤ ਹੋਰ ਕਰ ਲੈਣੀ ਬਿਹਤਰ ਹੋਵੇਗੀ । ਯਾਦ ਰੱਖੋ ਜਿੰਨਾਂ ਗੁੜ ਪਾਓਗੇ, ਉਤਨਾਂ ਹੀ ਮਿੱਠਾ ਹੋਵੇਗਾ । 

ਲਓ ਜੀ ! ਇਹ ਸੀ ਪਹਿਲਾ ਸਬਕ, ਹੁਣ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਜਾਓ ।

ੳ ਅ ੲ ਸ ਹ 

A a e s h 

ਕ ਖ ਗ ਘ 

k K g G 

ਚ ਛ ਜ ਝ 

c C j J 

ਟ ਠ ਡ ਢ ਣ

t T z Z x

ਤ ਥ ਦ ਧ ਨ 

q Q d D n 

ਪ ਫ ਬ ਭ ਮ 

p P b B m 

ਯ ਰ ਲ ਵ ੜ 

X r l v V

ਇਹ ਅੱਖਰ ਯਾਦ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸ਼ਬਦ ਲਿਖਣ ਦਾ ਅਭਿਆਸ ਕਰਨਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਇਹ ਸ਼ਬਦ ਬਿਨਾਂ ਮਾਤਰਾਵਾਂ ਦੇ ਹੋਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ । ਉਦਾਹਰਣ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਕਲਮ, ਹਲ, ਘਰ, ਮਟਰ, ਬਟਨ ਆਦਿ ।

ਅਗਲਾ ਸਬਕ ਮਾਤਰਾਵਾਂ ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨਾ ਹੈ । ਧਿਆਨ ਰਹੇ ਅੰਗ੍ਰੇਜ਼ੀ ਦੇ ਛੋਟੇ ਤੇ ਵੱਡੇ (ਸਮਾਲ ਤੇ ਕੈਪੀਟਲ) ਅੱਖਰ ਦਾ ਫ਼ਰਕ ਬਹੁਤ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੈ । 

ਾ (ਕੰਨਾ) f ਾਂ (ਕੰਨੇ ‘ਤੇ ਬਿੰਦੀ) F ੱ (ਅੱਧਕ) w ੰ (ਟਿੱਪੀ) M 

ੇ (ਲਾਵਾਂ) y ੈ (ਦੁਲਾਵਾਂ) Y ੁ (ਔਂਕੜ) u ੂ (ਦੁਲੈਂਕੜ) U ਿ(ਸਿਹਾਰੀ) i

ੀ (ਬਿਹਾਰੀ) I ੋ (ਹੋੜਾ) o ੌ (ਕਨੌੜਾ) O ਂ (ਬਿੰਦੀ) N ਼ (ਪੈਰ ‘ਚ ਬਿੰਦੀ) L

ਓ (ਖੁੱਲੇ ਮੂੰਹ ਵਾਲਾ ਊੜਾ) E

ਇੱਕ ਵਾਰੀ ‘ਚ ਇੱਕ ਮਾਤਰਾ ਦਾ ਅਭਿਆਸ ਹੀ ਕਰੋ । ਇੱਕ ਹੋਰ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਗੱਲ, ਕਦੀ ਕਦੀ ਸਾਨੂੰ ੳ ਨਾਲ਼ ਅੱਧਕ ਲਿਖਣੀ ਪੈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਜਿਵੇਂ ਕਿ “ਉੱਪਰ” ਸ਼ਬਦ ਲਿਖਣਾ ਹੋਵੇ ਤਾਂ “ਅੱਧਕ” “ੳ” ਵਿੱਚ ਮਿਕਸ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ । ਹੁਣ ਇਸਨੂੰ ਸਹੀ ਢੰਗ ਨਾਲ਼ ਲਿਖਣ ਲਈ ਇਹ ਬਟਨ ਨੱਪਣੇ ਹਨ AuWpr ਨਾ ਕਿ Auwpr ਯਾਨਿ ਕਿ ੳ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਅੱਧਕ ਲਿਖਣ ਲਈ ਸਿ਼ਫ਼ਟ ਨਾਲ਼ ਡਬਲਯੂ ਬਟਨ ਨੱਪਣਾ ਹੈ । ਜਦ ਸਾਰੀਆਂ ਮਾਤਰਾਵਾਂ ਯਾਦ ਹੋ ਜਾਣ ਤਾਂ ਪੰਜਾਬੀ ਦਾ ਕੋਈ ਵੀ ਅਖ਼ਬਾਰ ਜਾਂ ਰਸਾਲਾ ਲੈ ਕੇ ਟਾਈਪ ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿਓ । ਜੇਕਰ ਮਨ ਮਾਰ ਕੇ ਹੰਭਲਾ ਮਾਰੋ ਤਾਂ ਕੰਪਿਊਟਰ ‘ਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਟਾਈਪ ਕਰਨਾ ਵੱਧ ਤੋਂ ਵੱਧ ਦੋ ਜਾਂ ਤਿੰਨ ਘੰਟਿਆਂ ਦੀ ਹੀ ਖੇਡ ਹੋਵੇਗੀ । ਇੱਕੋ ਹੀ ਗੱਲ ਯਾਦ ਰੱਖਣ ਯੋਗ ਹੈ, “ਕਰਤ ਕਰਤ ਅਭਿਆਸ ਕੇ ਜੜਵਤ ਹੋਤ ਸੁਜਾਨ” । 

****